Binnen enkele weken doet de Ondernemingskamer uitspraak in het geschil tussen het Stichtingsbestuur en de Nederlandse bisschoppen. Wie heeft de grootste kans om te winnen? En hoe kan het conflict opgelost worden? Vijf vragen aan hoogleraar Ondernemingsrecht Claartje Bulten.

Twee weken geleden stonden het stichtingsbestuur (de raad van toezicht van de Radboud Universiteit en het Radboudumc, red.) en de Nederlandse Bisschoppenconferentie lijnrecht tegenover elkaar bij de Ondernemingskamer, een rechterlijk college  dat bindende uitspraken doet over geschillen in Nederlandse vennootschappen.

De bisschoppen weigerden de afgelopen jaren verschillende kandidaten voor het stichtingsbestuur te benoemen, omdat ze volgens hen niet katholiek genoeg waren. Aan de basis van het conflict ligt een andere kijk op de katholieke identiteit van de Radboud Universiteit en het Radboudumc.

Hoogleraar Ondernemingsrecht en oud-Kroonlid van de Sociaal-Economische Raad Claartje Bulten heeft de rechtszaak met interesse gevolgd, zegt ze over de telefoon.

Dat de zaak voor de Ondernemingskamer kwam, noemt ze bijzonder. ‘Meestal behandelt die kamer geschillen tussen de leiding en de werknemers van een bedrijf. Of een zaak in een familiebedrijf, waar de broers een stevige ruzie hebben gekregen. Maar een zaak tussen de Kerk en een instelling heb ik niet eerder gezien, laat staan dat die partijen lijnrecht tegenover elkaar staan.’

1. Welke partij heeft de meeste kans om de zaak te winnen?

‘Dat is lastig om te zeggen. In het recht geldt dat je verworven rechten niet zomaar kunt afpakken. De Bisschoppenconferentie en de Kerk hebben voor een groot deel bijgedragen aan de groei en de bloei van de Radboud Universiteit en het Radboudumc. Zeker bij een stichting is het zo dat je de wensen van de oprichter, die vastgelegd zijn in de statuten, altijd zoveel mogelijk moet respecteren. Daar zit een spanningsveld tussen de Bisschoppenconferentie en het stichtingsbestuur. Daarom zitten ze nu bij rechter.’

2. Wat is de rol van de de Ondernemingskamer in dit conflict?

‘Het is altijd de taak van de rechter om belangen af te wegen. Het stichtingsbestuur wil graag een meer moderne governance (bestuursmodel, red.) krijgen en de Radboud Universiteit en het Radboudumc wat meer van elkaar scheiden. Dat zijn twee verschillende werelden, los van hun raakvlakken in de wetenschap. Daarvoor wil het bestuur een beroep doen op bestuurders met uitstekende kennis en ervaring. Voor het stichtingsbestuur is het wat minder belangrijk hoe katholiek deze personen zijn en hoe vaak ze naar de kerk gaan.’

‘Het belang van de bisschoppen en de Kerk is het behoud van de katholieke signatuur van de universiteit en het Radboudumc. Daar hebben zij in het verleden veel tijd en geld in gestoken, zeggen ze, en ze vinden dat dat hen niet zomaar kan worden afgenomen. Daar is natuurlijk ook wat voor te zeggen.’

‘De Ondernemingskamer opereert als een soort bedrijvendokter – of in dit geval: een stichtingsdokter. Zo kan de Ondernemingskamer zonder een schuldige aan te wijzen, proberen het conflict op te lossen. Ook in deze zaak is zij gevraagd om onmiddellijke regelingen te treffen.’

3. Wat kan de rechter doen om dit conflict op te lossen?

‘De rechter kan bijvoorbeeld een onpartijdige bestuurder benoemen in het stichtingsbestuur, die niet verbonden is aan de bisschoppen of de universiteit. Neem het van mij aan: de Ondernemingskamer heeft een adressenboekje waar alleen maar capabele mensen in staan. Die bestuurder kan proberen om een minnelijke regeling te treffen, zonder daarbij aan te geven wie goed of fout is. Maar ik weet niet of dat zal gebeuren: in het verleden is al bemiddeling geprobeerd, zonder succes.’

‘Maar de rechter kan ook een rechterlijk mandaat geven aan de onafhankelijke persoon. De OK-bestuurder (de door de Ondernemingskamer aangestelde bestuurder, red.) mag dan allerlei beslissingen nemen en maatregelen doorvoeren die definitief zijn, zonder dat de goedkeuring van de bisschoppen nodig is, ook al is hij of zij er maar tijdelijk. De OK-bestuurder kan bijvoorbeeld beslissen dat de bisschoppen in de toekomst nog maar één of twee zetels krijgen in de raden van toezicht van de universiteit en het ziekenhuis.’

‘Een derde optie is dat de Ondernemingskamer vindt dat Loek Hermans, de voorzitter van het stichtingsbestuur, als een rode lap op een stier werkt voor de bisschoppen: dan kunnen de rechters beslissen om hem te schorsen en even iemand anders te benoemen die rust brengt. Maar ik weet niet in hoeverre het zakelijk geschil ook een persoonlijk geschil is.’

4. In een interview met Vox hintte priester Antoine Bodar erop dat de benoemingen voor het stichtingsbestuur worden tegengehouden door enkele conservatieve stemmen in de bisschoppenconferentie. Kan de Ondernemingskamer daar iets aan veranderen?

‘Nee. De Ondernemingskamer kan alleen ingrijpen op het niveau van het stichtingsbestuur, niet op het niveau van de Bisschoppenconferentie. De OK-bestuurder kan ervoor zorgen dat de bisschoppenconferentie binnen de stichting een andere rol krijgt, maar over de benoemingen van de bisschoppen gaat hij of zij niet.’

5. Stel dat de Radboud Universiteit een rijksuniversiteit wil worden, waar Loek Hermans tijdens de zitting op hintte. Kan de universiteit daartoe eenzijdig beslissen?

‘Nee. Daarvoor moet je de statuten van de Stichting Katholieke Universiteit wijzigen: de interne rechtsorde die aangeeft hoe de stichting werkt. In heel wat artikelen van die stichting speelt de bisschoppenconferentie een rol. Om de statuten te wijzigen, is de goedkeuring van de bisschoppen nodig. Het is dus onmogelijk om een rijksuniversiteit te worden zonder de hulp van de bisschoppen. Tenzij je de universiteit en het ziekenhuis onderbrengt in een soort nieuwe stichting, maar ik zie niet hoe je die kamikaze een-twee-drie voor elkaar krijgt.’