Met zijn 34 jaar is Rob Jetten een van de jongste ministers ooit. Niet lang geleden studeerde hij bestuurskunde in Nijmegen, nu beschikt hij als minister voor Klimaat en Energie over tientallen miljarden euro's om Nederland groener te maken. Een gesprek over politieke ambitie, toenemende agressie en de noodzaak van een lange adem. 'Ik ontvang liever in 2030 de bloemen dan nu.'

Zelfs op een vroege maandagochtend in februari staan er actievoerders voor het gebouw van de Tweede Kamer in Den Haag. Ze eisen meer vrijheid in deze coronatijden (zie kader). Eén gebouw verderop zetelt het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, ambtelijk thuis van een bijzondere nieuwkomer in kabinet-Rutte IV: een minister voor Klimaat en Energie. Aan Rob Jetten (D66) de eer om met de lieve som van 35 miljard euro ’s lands klimaatdoelen aan te jagen.

Een eer die kan voelen als een last op de schouder, want weinig Haagse zaken brengen zoveel gemoederen in beweging als de portefeuille van Jetten. De roep om snelle veranderingen klinkt luid, bijvoorbeeld tijdens de klimaatmars afgelopen november in Amsterdam, waar 40.000 vooral jonge demonstranten hun ongeduld uitten: “De klimaatcrisis is nu!” En: “Nederland doet te weinig!” Rob Jetten: ‘Ik was erbij, samen met Jesse Klaver. Daar werden we echt een beetje stil van. Het was voor mij wel een wake-upcall.’

U draagt de geuzennaam klimaatdrammer, vanwege uw aandacht als Tweede Kamerlid voor het thema. Zou u als scholier met deze demonstratie zijn meegelopen?

‘Ik denk het wel, al heb ik sinds mijn scholierentijd eigenlijk nooit ergens voor gedemonstreerd. Wat ik de afgelopen jaren hebt gemerkt bij bezoeken aan scholen, is dat het in alle klassen binnen drie vragen over het klimaat gaat, over plastic soep in de oceanen, over de natuur. Het was voor mij een eyeopener. De zorgen van de straat mogen wel wat meer doorklinken in Den Haag.’

Op uw cv zien we tijdens uw Nijmeegse studiejaren begin deze eeuw geen betrokkenheid bij klimaatacties. Wanneer begon uw belangstelling hiervoor?

‘In mijn studentenjaren, je kon er in de universiteit en de stad niet omheen. Nijmegen liep echt voorop. Toen ik lid werd van de gemeenteraad, al tijdens mijn studiejaren, kwam ik in aanraking met allerlei milieudossiers, zoals afvalscheiding en meer groen in de stad. Daarna heb ik er steeds meer over gelezen, steeds meer films gezien. Je schrikt je rot over het tempo waarin wij deze planeet hebben leeggeroofd.’

Uw leeftijd en vroegere uitspraken roepen veel verwachtingen op. Voelt u dat ook zo?

‘Ik zie bij jongeren de herkenning, iemand met wie ze zich kunnen identificeren. Ik probeer iedereen een inkijkje in mijn dagelijks werk te geven. Ja, ik wil er voor deze jongeren zijn. En niet alleen op mijn eigen dossiers, ook tijdens discussies in het kabinet over bijvoorbeeld het coronabeleid: wel of niet het onderwijs open, wel of niet de sportscholen open, wel of niet de horeca open. Dan praat ik mee vanuit het jongerenperspectief. Het gaat toch om een generatie die de afgelopen twee jaar in de pauzestand heeft gestaan, voor wie het welzijn onder druk komt te staan. Ik ben minister voor Klimaat en Energie, maar noem me gerust ook de minister voor de jongeren.’

Niet bang dat u na deze regeerperiode moet omzien in teleurstelling? De verwachtingen zijn zó hooggespannen.

‘Ik voel dit als een heel grote klus. We hebben vanwege de lange formatie maar drie jaar te gaan, en daarin is heel veel werk te doen. Vorige week (begin februari, red.) heb ik mijn eerste brief naar de Kamer gestuurd, twaalf pagina’s vol wetgeving. Dat kun je niet in drie jaar afkrijgen. Dát is de druk die ik voel. Ik probeer intussen een reëel beeld te geven van wat ik in drie jaar wel of niet voor elkaar kan boksen, door de dilemma’s te schetsen, en uit te leggen dat het in deze eerste regeerperiode misschien wat langzamer gaat, maar dat we daarna heel grote stappen gaan zetten. Al zal ik er alles aan doen om nog deze periode enkele doorbraken te forceren. Over wind op zee, over meer geld om mensen thuis te helpen hun huis te verduurzamen.’

U legt het allemaal zo goed uit om ons voor teleurstellingen te behoeden?

‘Ook om rekening te houden met verschillende soorten mensen. Aan de ene kant de groep die heel erg bezorgd is, voor wie het niet snel genoeg gaat, die chagrijnig is dat het bedrijfsleven zo langzaam gaat. Aan de andere kant de klimaatontkenners, voor wie het allemaal niet hoeft. Voor beide groepen wil ik de klimaatminister zijn, en dan helpt het om goed te laten zien welke keuzes je maakt. Besef wel dat we voor een heel ontwrichtende periode staan, met enorme veranderingen die spanningen met zich meebrengen.’

35 miljard

Wat belooft Jetten te gaan doen? In het kort: met het smeermiddel van 35 miljard euro allerlei andere ministeries bewegen tot maatregelen: van verduurzaming van huizen tot de beprijzing van vervuilende bedrijven, van duurzame glastuinbouw tot een groene-banenplan, van het op orde brengen van het energienet tot betaalbare energie. Hoog op de agenda staat het aanhaken bij de Europese agenda en bij de doelen van de VN-klimaattop.

‘Ik woon achter Nijmegen, een paar kilometer van de Duitse grens, en als je die oversteekt, merk je dat hun problemen ook onze problemen zijn. Bijvoorbeeld de zorgen om een krappe arbeidsmarkt van milieutechnici. Daar kun je samen in optrekken.’ Jetten vindt het jammer dat Nederland in de vorige VN-klimaattop – vorig jaar november in Glasgow – zo weinig zichtbaar was. ‘Dat had te maken met de enorme doorloop van bewindspersonen, met het demissionaire kabinet. Maar de volgende top (november dit jaar in Egypte, red.) gaan we in met een heel stevige agenda.’

De tweede prioriteit formuleert Jetten omzichtig: ‘Dat er over drie jaar een basis ligt voor een klimaatbeleid tot aan 2030, als we de balans opmaken van de klimaatdoelen, zoals de warmtewetgeving, de netcapaciteit, de vermindering van de CO₂-uitstoot met 55 procent.’

Klimaat vergt beleid op heel lange termijn, politici formuleren hun doelen voor één regeerperiode. Staat de kortademige politiek niet juist de klimaatdoelen in de weg?

‘Er komen altijd drie dingen ter sprake als je met mensen over klimaat praat: wat pakken ze af, wat komt ervoor in de plaats, en levert dat echt een betere en veiliger samenleving op? Tegelijkertijd willen mensen over heel concrete dingen meepraten: leuk om met een windmolen energie op te wekken, maar hoe worden we betrokken bij de plek waar die wordt geplaatst? En wat gaan we doen met de winst die zo’n molen oplevert? Die twee perspectieven wil ik samenbrengen.’

‘Ik ben de laatste jaren iets terughoudender geworden op sociale media’

‘Ik ga uit van de wereld zoals die er in 2050 moet uitzien, om van daaruit terug te redeneren naar de stappen die nú nodig zijn. Er moet deze drie jaar zóveel gebeuren, we hebben zó’n enorme achterstand goed te maken, dat ik sowieso niet het perfecte plaatje kan afleveren.’

Gaat uw nieuwe klimaatpolitiek samen met een nieuwe politiek voor participatie, met een model waarin mensen écht kunnen meebeslissen?

‘Nu is het vooral nodig dat Den Haag de regie neemt. We hebben de afgelopen tien jaar juist te weinig eigenaarschap getoond: klimaatbeleid werd over de schutting gegooid en als mensen er niet uitkwamen, deed Den Haag het dunnetjes over. Dat leverde veel frustratie op. Mijn taak is nu centrale doelen te stellen en van daaruit allerlei mensen en organisaties erbij te betrekken.’

Oplopende agressie

Berichten over bedreigingen van politici zijn niet van de lucht, waarover Jetten zelf kan meepraten. Hij werd immers in het najaar van 2020 thuis bezocht door een actiegroep van boeren, die het niet eens waren met het coronabeleid. Jetten reageerde diplomatiek (“ze hadden geen kwaad in de zin”), maar de toon van intimidatie was gezet. Later kwam de minister zijn naam tegen op een doodskist, samen met die van Klaver. Veel opschudding veroorzaakte ook de man met de fakkel, die in januari dit jaar zijn partijgenoot Sigrid Kaag intimideerde met een huisbezoek. “De stelselmatige bedreiging van politici ondermijnt de rechtsstaat en de democratie”, reageerde Kaag in een verklaring. “Er is werk aan de winkel.”

Hoe hebben de bedreigingen u veranderd, in werk en persoonlijk leven?

‘Het is heftig, maar nog meer voor de collega’s met kinderen. Zo’n politiebusje voor de deur is behoorlijk indringend. Ik fiets nog gewoon door Nijmegen en laat mijn hond uit in de buurt. Voor mij is het de laatste tijd redelijk rustig.’

Zijn de bedreigingen jegens u nog aan de gang?

‘Vooral op sociale media. Dat zijn bij uitstek podia om bedreigingen te uiten. Je kunt het bijna ongestraft doen. Ik was zelf heel actief op sociale media, dat heb ik vanwege alle reacties wat getemperd. Maar nog steeds ontvang ik intimiderende berichten, wekelijks wel. Ik doe nog steeds regelmatig aangifte, ook omdat ik merk dat dit ergens toe leidt. Ik ben de laatste jaren iets terughoudender geworden op sociale media, al moet ik ervoor waken dat het me niet beperkt in de manier waarop ik politiek wil bedrijven.’

Hoe verklaart u de oplopende agressie?

‘Wat op sociale media gebeurt, heeft een uitstraling naar de openbare debatten. Normaal word je door mensen om je heen aangesproken als je je misdraagt. Maar online is een bijna onbegrensde ruimte om tekeer te gaan. Met die mindset gaan mensen ook de straat op. Ook de dehumanisering van politici speelt een rol. Van mij wordt vooral een karikatuur uit homofobische hoek gemaakt, vrouwen worden vaak aangemerkt als heks.’

In de Tweede Kamer zelf treedt ook verharding op, zoals de dreiging met tribunalen van Forum voor Democratie en andere persoonlijke aanvallen. Is er een verband met de publieke intimidaties?

‘Het versterkt elkaar. Ik vind dat iedereen die minister of Kamerlid is hierin een grote verantwoordelijkheid heeft. De enorme polarisatie die je ook bij sommige Kamerleden ziet, is echt zorgelijk. Ik heb me als Kamerlid af en toe echt geschaamd voor wat er over tafel ging.’

Uw explosieve klimaatdossier kan bij uitblijvende resultaten verdere agressie opwekken. Uw beloftes voor een internationale agenda zullen de gemoederen niet sussen. Zijn er geen klip en klare maatregelen nodig om al in uw regeerperiode te verzilveren?

‘Als ik alleen maar bezig zou zijn met de meest sexy onderwerpen, weet ik zeker dat we de doelen voor 2030 niet halen. Maar er staan wel concrete dingen op de agenda. In het belastingplan later dit jaar staan allerlei maatregelen voor het klimaat, zoals een vliegtaks, een aanpassing van de energiebelastingen, een CO₂-taks. Een herkenbaar pakket waarmee mensen met klimaatzorgen op hun wenken worden bediend.’

Kleur bekennen

In een terugblik op de studiejaren van Jetten in Nijmegen staken diverse docenten bij bestuurskunde de loftrompet. Zeer gemotiveerd, heel scherp, een groot reflectievermogen, zo luidde het. Omgekeerd spreekt de minister zijn waardering uit voor zijn studiejaren, waarin hij leerde dat een groene transitie tegelijkertijd een sociale transitie moet zijn, voor de “debatterende colleges” met docenten, de gevarieerde en kleinschalige werkvormen, de gemoedelijke sfeer, de aanraking met praktijkproblemen. “Onderzoekers zochten verbanden met de woningbouwcorporaties, deden studies naar burgerparticipatie – iets waar ik in Den Haag nu hard over nadenk.’

‘Er is een enorm Randstedelijk perspectief in de politiek’

Ook omarmt Jetten de recente actie van de universiteit om haar idealen voor duurzaamheid uit te stralen. ‘Mooi om zo kleur te bekennen, laten zien dat je met wetenschap en onderwijs kunt bijdragen, ook vanuit kennisgebieden waar je het misschien niet van verwacht, zoals het onderzoek naar het verband tussen parkinson en bestrijdingsmiddelen van Bas Bloem.’

Kunnen de Nijmeegse universiteit en gemeente er garen bij spinnen dat u op deze post zit?

‘Ik denk het wel. Destijds als Kamerlid heb ik altijd een oog op de regio gericht. We hebben wat kunnen doen aan problemen met infrastructuur, aan passend onderwijs in Groesbeek. Als minister vind ik het vooral interessant om te leren van Nijmegen als Green Capital. Dat levert extra contacten op, met wederzijds voordeel. Zo willen we vanuit dit ministerie de start-ups van kennisinstellingen stimuleren.’

De rekrutering van bewindslieden gebeurt vooral binnen de universiteiten in de Randstad, de regio’s blijven achter. Is een betere afspiegeling gewenst?

‘Ik hoop dat we bij de rekrutering vooral blijven letten op kwaliteit. En je wilt een zo divers mogelijke ploeg, wat nu goed is gelukt. Bij D66 streven we ernaar meer talent uit de regio te halen. Wij hebben een paar jaar geleden bewust de knop omgezet, om heel gericht ook vooral buiten de partijorganisatie talenten te scouten.’

Wat is de winst van een minister uit de perifere gebieden?

‘Het bijstellen van het nu enorm Randstedelijk perspectief in de politiek. Dat merkte je bijvoorbeeld aan het coronabeleid. Als je de grens oversteekt, kom je ineens in aanraking met een andere aanpak van corona. Dat houdt je ogen open voor andere perspectieven. Juist vanuit de periferie kun je slimme oplossingen van over de grens meenemen. Een van mijn buikpijndossiers is de aansluiting van voldoende groene stroom op ons netwerk. Bij de aanpak daarvan kijk ik ook over de grens, hetzelfde met de oplossing van het tekort aan techniekbanen. De Duitsers zitten met hetzelfde probleem.’

Hoe wilt u als minister herinnerd worden in de parlementaire geschiedenis?

‘Ik hoop oprecht dat mensen, als ze straks terugkijken op deze periode, zeggen: tóén is de basis voor de omslag gelegd. Ik ontvang liever in 2030 de bloemen dan nu.’