Na de muziekindustrie en de filmindustrie, maakt nu ook de wetenschap kennis met de macht van illegaal downloaden. Een wetenschapper uit Kazachstan bindt de strijd aan met de grote uitgevers. Studenten hoeven niet per se meer naar de UB voor het lezen van wetenschappelijke literatuur.

Na een korte radiostilte is de piratenwebsite sci-hub.io weer online. Via de website kan iedereen miljoenen wetenschappelijke artikelen gratis downloaden, en de database groeit nog elke dag. Uitgeverij Elsevier spande een rechtszaak aan en een Amerikaanse rechter oordeelde eind vorig jaar dat de website uit de lucht moest. Maar zoals dat gaat met de wereld van de illegale downloads: als er vraag is, duikt het aanbod altijd ergens weer op.

Het is de zoveelste klap voor de grote wetenschappelijke uitgevers, waarvan Elsevier de meeste weerstand oproept. De uitgever verdient miljoenen aan de verkoop van wetenschappelijke kennis, geld waar onderzoekers niets van terug zien.

Dat is meteen ook het grote verschil met de muziek- en de filmindustrie, schreef Sci-Hub oprichter Alexandra Elbakyan in september 2015, ten tijde van de rechtszaak in New York: acteurs krijgen een deel van de opbrengsten van een film, muzikanten van de verkoop van concertkaarten. Wetenschappers daarentegen leveren hun artikelen gratis aan Elsevier en ze  beoordelen werk van hun collega’s ook gratis. Toch kost een los wetenschappelijk artikel al snel zo’n veertig dollar om te lezen.

Tegenvaller
De enorme populariteit van de illegale downloads zal een tegenvaller zijn voor Elsevier. Nederlandse wetenschappers en studenten hoeven weliswaar zelden de portemonnee te trekken – dat hebben de universiteiten al gedaan door collectieve abonnementen af te sluiten – maar in veel andere landen draaien onderzoekers en studenten zelf op voor de kosten. Het schrijven van een bachelor- of masterscriptie kan dan ineens honderden dollars kosten. Om nog maar te zwijgen van een promotieonderzoek.

Het verdienmodel van een uitgever als Elsevier ligt al langer onder vuur. Ook de Europese Unie en de Nederlandse regering vinden het absurd dat wetenschappelijke kennis zo duur is. Een conflict tussen de Nederlandse universiteitenvereniging VSNU en Elsevier over open access-publiceren mondde vorig jaar uit in een hoogoplopende ruzie. Bijna was het contract tussen de Nederlandse universiteiten, onder aanvoering van Radboud-collegevoorzitter Gerard Meijer, en de uitgever definitief in de prullenbak beland.

Blendle
Wellicht keert de wal uiteindelijk het schip: ook de muziekindustrie, filmindustrie en nieuwsindustrie moesten overstag omdat de piraterij de spuigaten uitliep. Dat leidde tot Spotify, Netflix en in Nederland: Blendle.

De mannen van Blendle willen best samenwerken met wetenschappelijke uitgevers, zegt oprichter Marten Blankesteijn desgevraagd. ‘Al hebben wij dat nog niet overwogen. Maar in het algemeen zie je dat er minder piraterij is als er een fatsoenlijk legaal alternatief is. Ik download nooit meer illegaal muziek sinds ik Spotify heb.’ / HOP, Petra Vissers