In het Huygensgebouw is de komende twee maanden een schaalmodel te zien van de South Pole Telescope, een van de telescopen waarmee astronomen foto’s maken van zwarte gaten. Aanleiding is een bezoek van de NWO-commissie die moet beoordelen of er subsidie komt voor een nieuwe telescoop, bovenop een berg in Namibië.

Een beetje zenuwachtig zijn ze wel, de twee kunstenaars die achter het Huygensgebouw toekijken hoe hun kunstwerk uit een verhuiswagen geladen wordt. Iede Reckman en Bas de Boer bouwden een schaalmodel van de South Pole Telescope, een van de instrumenten in het wereldwijde netwerk van telescopen dat in 2019 leidde tot de eerste foto van een zwart gat. De maquette wordt de komende maanden tentoongesteld in het gebouw van de Faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica.

Het plan om het schaalmodel tentoon te stellen bestond al een tijdje, zegt Amanda Schut, projectmanager bij de afdeling Sterrenkunde. ‘Het Event Horizon Telescope-project is belangrijk onderzoek voor de universiteit’. Bovendien was er vorige week een specifieke aanleiding: een NWO-commissie bracht een bezoekje aan het Huygensgebouw om een subsidieaanvraag te beoordelen. ‘We wilden hun een indruk geven van hoe een radiotelescoop eruitziet.’

Puzzelstukje

De potentiële subsidie is bestemd voor een andere telescoop: de Africa Millimetre Telescope (AMT), die moet verrijzen op een berg in Namibië. De AMT is het ontbrekende puzzelstukje in het netwerk van de Event Horizon Telescope, zegt Schut. ‘De telescopen staan verspreid over de hele wereld, maar er is een enorm gat in het zuidelijk halfrond. Een telescoop in Namibië is essentieel om foto’s te maken van betere kwaliteit.’

Financiering voor het onderzoeksproject in Namibië is er al vanuit de universiteit, maar de fondsen om de telescoop de berg op te krijgen, ontbreken nog. Het instrument staat nu in Chili, legt Schut uit. ‘De telescoop wordt ontmanteld, naar Frankrijk getransporteerd voor een upgrade en gaat daarna naar Namibië. Voor dat traject hebben we nog subsidie nodig. En dan kunnen we los, dan kan het project echt beginnen.’

Lijm

Half januari krijgen de AMT-onderzoekers de uitslag van hun subsidieaanvraag. De maquette in het Huygensgebouw gaf de NWO-commissie alvast een goede indruk van hoe een radiotelescoop er nou precies uitziet. De twee kunstenaars en een productieteam van filmstudio Mirage3D hebben de South Pole Telescope tot op de bout nauwkeurig nagebouwd.

‘Het was een hele uitdaging om de telescoop realistisch en op schaal na te maken,’ zegt Reckman. Samen met De Boer heeft hij de originele telescoop eerst uitgebreid bestudeerd. ‘Met Google Streetview kun je gewoon op de Zuidpool kijken. En we hebben veel foto’s bekeken voor de details, zoals de bouten en het aantal daarvan op een bepaald paneel. Die details zorgen ervoor dat het realistisch wordt.’

Het schaalmodel is eigenlijk niet gebouwd met het doel om verhuisd te worden. Oorspronkelijk is het ontworpen voor een documentaire over zwarte gaten, gemaakt door Mirage3D, de sterrenwacht European Southern Observatory en de Radboud Universiteit. De maquette is groot (ongeveer 3 bij 3 bij 3 meter), moeilijk op te tillen en kwetsbaar. De Boer: ‘Al die kleine stokjes hebben we er een voor een opgezet.’

Eenmaal aangekomen bij de dienstingang van het Huygensgebouw blijkt al snel dat het inderdaad geen sinecure is om de maquette veilig naar binnen te loodsen. De telescoop past met geen mogelijkheid tussen de stangen van de industriële lift. ‘We hebben van tevoren alle deuren opgemeten’, zegt Schut, ‘maar niet de lift.’ En dus zit er niets anders op dan het kunstwerk weer in de vrachtwagen te laden.

Na een spoedberaad komt de maquette via een zijingang met grote openslaande deuren toch nog op de juiste plek terecht. Geheel ongedeerd is het model niet: de verf van het schild om de telescoop heen is losgekomen. De Boer vermoedt dat het komt door temperatuurverschillen tijdens de opslag – het schaalmodel heeft het afgelopen jaar in een zeecontainer gestaan. Een beetje lijm zou het probleem moeten oplossen. ‘Heel groot is de schade gelukkig niet. We gaan het fixen.’