Hoe uniek is de coronacrisis voor de Radboud Universiteit? Slechts tweemaal eerder, in 1943 en 1973, ging de universiteit geheel of gedeeltelijk op slot. ‘Ook tijdens de oorlog werkten studenten en medewerkers thuis, meestal op een onderduikadres’, zegt universiteitshistoricus Jan Brabers.

Wereldwijd zitten we in een historische periode, zegt universiteitshistoricus Jan Brabers. ‘Dat is voor de Radboud Universiteit niet anders. Wat opvalt is je dat een universiteit niet zomaar kunt stoppen. Wetenschappers en studenten werken door. Iedereen zit achter zijn computer te mailen of te vergaderen via telefoon of Skype. Alles gaat door, maar op een andere plek.’

Brabers noemt de huidige situatie uniek, maar ziet wel parallellen met het voorjaar van 1943. In die periode eisen de Duitsers dat Nederlandse studenten een verklaring tekenen waarin ze zich loyaal verklaren aan de bezetter. Rector Bernard Hermesdorf van de Katholieke Universiteit Nijmegen weigert dat te vragen aan zijn studenten. De universiteit gaat op slot.

‘Dat is de enige keer in de geschiedenis dat alle academische activiteiten werden opgeschort en er geen colleges, tentamens of promoties waren’, zegt Brabers. ‘De sluiting ging voor onbepaalde tijd in en duurde de facto tot na de bevrijding van Nijmegen.’

Arbeidseinsatz

Het grote verschil met vandaag? In 1943 was de universiteit veel kleiner. ‘Er waren maar drie faculteiten met 600 à 700 studenten’, zegt Brabers. ‘De sluiting nu vindt op veel grotere schaal plaats.’

Mails versturen, skypeconferenties en online onderwijs behoorden in de jaren veertig niet tot de mogelijkheden. Toch werd in de praktijk veel thuisgewerkt – ook door studenten. Veel van de studenten die onderdoken voor de Arbeidseinsatz, bleven studeren. ‘De universiteitsbibliotheek leende nooit zoveel boeken uit als tijdens de sluiting van de universiteit. Er ontstond een illegaal circuit van boeken en collegeaantekeningen.’

‘Zelfs tijdens de oorlog kon je de universiteit niet helemaal dichtgooien’

Zelfs tijdens de oorlog kon je de universiteit niet helemaal dichtgooien, zegt Brabers. ‘Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Hoogleraren gingen op bezoek bij ondergedoken studenten om les te geven en zwart tentamens af te nemen. Ook repetitoren, vooral bij Rechtsgeleerdheid, bezochten om dezelfde reden studenten. Na de Bevrijding werden die tentamenresultaten weer gewit, waardoor studenten snel konden afstuderen. Niemand wilde anderhalf jaar weggooien.’

In september 1945 ging de universiteit opnieuw helemaal open. Meteen daarna volgde een piek in het aantal publicaties. ‘Dat laat mooi zien dat mensen ook tijdens de oorlog thuis hebben gewerkt’, zegt Brabers. ‘Vandaag zie je hetzelfde: zonder colleges en vergaderingen kunnen onderzoekers even zonder pauze doorwerken.’

Vogelvrij

Ook in het voorjaar van 1973 ging een gedeelte van de universiteit dicht, zij het om een hele andere reden. Studentenprotesten verspreidden zich vanuit Parijs als een inktvlek over Europa. In Nijmegen bezetten studenten van elf studierichtingen zoals politicologie, sociologie en letteren hun eigen secretariaten. Andere studies zoals geneeskunde, wis- en natuurkunde, gingen wel gewoon door.

‘Afhankelijk van het standpunt dat je inneemt was dat een hoogte- of dieptepunt,’ zegt Brabers. ‘De universiteit was even op sterven na dood. Docenten vonden het lastig dat ze niet naar hun eigen kantoor, kamer en boeken konden – heel wat studenten dachten er hetzelfde over. Mensen konden hun normale taken niet langer uitvoeren.’

Omdat medewerkers plotseling werden afgesneden van hun werk, was thuiswerken lastiger tijdens de studentenprotesten. ‘De coronacrisis zagen we al een tijdje aankomen, waardoor we onze boeken mee naar huis konden nemen. Dat kon toen niet. Mensen gingen naar het werk en zagen dat hun gebouw was bezet. Die gebouwen werden een vogelvrij gebied, maar er lagen wel persoonlijke spullen van mensen. Dat was allemaal niet zo prettig.’

De langste bezetting in Nijmegen duurde een maand of vier. Daarna keerde de rust weer.