Partners die gaan scheiden hebben het zwaar. Om van de kinderen nog maar te zwijgen. Mensen met een goede relatie zijn gezonder en gelukkiger. Wat maakt een relatie nou goed? Daar gaat psycholoog Esther Kluwer als bijzonder hoogleraar in Nijmegen onderzoek naar doen.

Het wordt haar aan de lopende band gevraagd: ‘Wat is het geheim van een goede relatie?’ Soms gaat de vraag vergezeld van een wanhopige mail met daarin alle huwelijkse sores. Maar Esther Kluwer (48) brandt er haar vingers niet aan. Ze is niet van het type ‘professor Kluwer geeft raad’, ambieert geen brievenrubriek in de Viva of de Vriendin. In haar bescheiden kamer op de Uithof in Utrecht vertelt de al even bescheiden psycholoog wat ze dan wel is: wetenschapper. En in die rol wil ze net als ieder ander graag het geheim van blijvende liefde tussen twee mensen ontrafelen. Als bijzonder hoogleraar gaat ze een dag in de week in Nijmegen onderzoek doen naar ‘duurzame relaties en welzijn’.

De leerstoel is ingesteld door de stichting Marriage Week. Dat is een club met een christelijk profiel die wil bevorderen dat mensen samen blijven – jaarlijks is er onder meer de ‘week van de relatie’ en de stichting geeft tips om de liefde warm te houden. Moet uw onderzoek het stijgend percentage echtscheidingen stoppen?
‘In de kranten stonden na mijn benoeming koppen als ‘Hoogleraar gaat relaties redden’. Dat kan ik natuurlijk niet. Wat ik wel kan, is het thema over het voetlicht brengen. Het idee voor deze leerstoel is ontstaan tijdens een expertmeeting in de Tweede Kamer een paar jaar geleden. Daar was de stichting Marriage Week ook. Relatietherapie werd niet langer vergoed, daar hadden we het over. En wat de gevolgen daarvan waren. Een van de aanbevelingen was dat er meer onderzoek moest komen naar wat ervoor zorgt dat mensen samen blijven.’

Omdat de kerk liever ziet dat mensen in een huwelijk blijven zitten?
‘Nee, mijn onderzoek is niet normatief. Ik ben als wetenschapper onafhankelijk. Ik ga niet zeggen ‘je moet bij elkaar blijven’. Mijn interesse is vooral wetenschappelijk. Daarnaast zie ik de maatschappelijke relevantie van het thema. Scheidingen hebben een enorme impact op mensen en werken door op allerlei gebieden.’

Zoals?
‘De gezondheid en het welzijn. Niemand gaat voor z’n plezier uit elkaar. Zeker als er kinderen in het spel zijn, dan wil je die samen opvoeden. Scheiden is stressvol en heeft een negatief effect op kinderen. Op de leerprestaties, op hun welzijn, op gedrag. Kinderen van gescheiden ouders hebben een iets grotere kans om in het criminele circuit terecht te komen, weten we uit onderzoek. Alleen al de begeleiding van partners en kinderen kost de samenleving een hoop geld.’

Zo’n 40 procent van de huwelijken strandt inmiddels. De afhakers jagen ons dus enorm op kosten?
‘Bureau EconoVision uit Rotterdam berekende onlangs wat echtscheidingen de samenleving jaarlijks kosten: 2,3 miljard euro. Daar zitten allerlei kosten bij waar je niet aan denkt: sociale uitkeringen, huursubsidie voor eenoudergezinnen, gemiste belastinginkomsten vanwege aftrekbaarheid van kosten voor juridische hulp bij echtscheidingen. Of denk aan arbeidsverzuim. Mensen gaan echt door een stressvolle periode. Sommigen worden ziek en blijven thuis. Maar mij gaat het meer om de psychologische gevolgen dan om het geld. In de krant lees je veel over vechtscheidingen, die zijn écht niet goed voor kinderen. Ouders willen het ook niet zo, die hebben er net zo goed verdriet van.’

Is een slecht huwelijk te verkiezen boven scheiden?
‘Nee. Uit onderzoek weten we dat alcoholisme, depressie en eetstoornissen vaker voorkomen bij alleenstaanden dan bij mensen met een relatie. Een relatie is dus goed voor de gezondheid. Maar dat gaat alleen op als het een goede relatie betreft. Een slechte relatie is ook weer slecht, want brengt veel stress met zich mee. En stress heeft bijvoorbeeld negatieve gevolgen voor het hart.’

Kunt u worstelende partners toch vast wat handvaten geven? We willen allemaal zo graag gezond en gelukkig zijn.
‘Tja, het gaat om hele logische dingen. Af en toe iets voor de ander doen helpt om de relatie te onderhouden. Opoffering… iets doen of laten voor je partner. Een avond niet gaan stappen omdat de ander graag met jou op de bank wil zitten, of meeverhuizen naar plaats X omdat zij daar een leuke baan kan krijgen. Accommodatie is een vorm van conflicthantering die ik mooi vind. Stel dat je partner tegen je uitvalt; jij hebt de natuurlijke neiging om meteen de tegenaanval in te zetten of in je schulp te kruipen. Maar je kunt ook proberen op een constructieve manier te reageren. Daar zijn positieve effecten van gevonden.’

Mijn partner komt thuis en ziet dat ik de afwas niet heb gedaan. Hij ontploft. Ik zeg: ja maar jij hebt de was niet opgehangen. Constructief?
‘Nee, niet ‘ja maar’! Misschien is hij wel chagrijnig omdat er iets gebeurd is op het werk. Je kunt ook proberen rustig te blijven of vragen ‘goh had je een vervelende dag, kan ik iets voor je doen?’ Sorry zeggen helpt vaak ook, dat vinden veel mensen heel moeilijk. Maar soms doe je nou eenmaal dingen die de ander niet leuk vindt of waarmee je hem kwetst. Oprechte excuses kunnen goed werken. Dan kan de ander overgaan tot vergeving.’

‘We worden aangetrokken door mensen die op ons lijken’

Vergeving lijkt me niet in alle gevallen haalbaar. Stel dat het geen stapel ongewassen borden was die hij ontdekte, maar een heimelijke affaire.
‘What you love the most, can hurt you the most. Je raakt elkaar juist omdat je heel intiem bent met elkaar. Of er trucs zijn voor vergeving? Vaak helpt het als je begrip krijgt voor de context. Dat je snapt waarom die ander het deed. Excuses helpen ook. Als je samen door wilt, motiveert dat tot vergeving. Als je denkt ‘ik vond de relatie toch al niks’, dan begin je er niet aan. Het is geen knop die je kunt omzetten. Je bent namelijk wel echt gekwetst, anders valt er niets te vergeven. Het is iets wat mensen ook voor zichzelf moeten doen, omdat ze zich beter gaan voelen. Het helpt om te bedenken ‘ik kan wel eeuwig boos blijven, maar ik heb zelf eigenlijk het meeste last van dat wrokkige gevoel’.’

Je kunt wel heel welwillend zeggen ‘ik vergeef je’, maar wat nou als je het niet voelt?
‘Daar kunnen we een apart interview over houden. Je moet uiteindelijk door de pijn heen. Er zijn mensen die nooit in staat zijn te vergeven, dat heeft ook met karakter te maken. In een relatie neem je altijd jezelf mee en je eigen bagage. Hoe goed jouw relatie is, wordt voor een deel bepaald door hoe je zelf in elkaar zit. Hoe ga je om met conflicten? Kun je intimiteit beleven? Zowel psychisch als seksueel? Hoe ben je zelf gehecht in je vroege leven?’

Veel relaties beginnen op de universiteit. Hoeveel kans van slagen geeft u die campusliefdes?
‘Mensen worden aangetrokken door mensen die sterk op hen lijken; soort zoekt soort. Daar is veel bevestiging voor gevonden. Op de universiteit vind je veel gelijkgestemden, dus de kans is groot dat je een partner vindt binnen de sportvereniging of in de collegebanken. Maar na je studie verandert er nog heel veel. Je gaat misschien verhuizen, krijgt een baan. Afstand maakt het lastig een relatie te onderhouden. Door alle nieuwe ervaringen, zul je zelf bovendien nog erg veranderen. Zonder dat ik het kan onderbouwen met cijfers, zou ik zeggen dat je studie vaak niet de periode is waarin je die partner voor het leven tegenkomt. Pas wanneer je leven een beetje rustig wordt in termen van werken en wonen, volgt de fase dat je toe bent aan stabiliteit. Vroeger was dat natuurlijk anders. Je kwam iemand tegen, ging trouwen en dat was het.’

‘We scheiden vaker omdat we hogere eisen stellen’

Waarom scheiden we eigenlijk zo gretig tegenwoordig?
‘Omdat we hogere eisen stellen. Vroeger was het vrij simpel: je moest een goede huisvrouw en moeder zijn of een goede kostwinner. Het was not done om te scheiden. De sociale norm is erg veranderd, ook onder invloed van de ontkerkelijking. Kinderen die gescheiden ouders hebben, lopen zelf een grotere kans ook uit elkaar te gaan. Zij hebben misschien minder het voorbeeld meegekregen van doorgaan als het moeilijk wordt. Scheiden is veel meer geaccepteerd, dus de drempel om weg te gaan wordt lager. Vrouwen zijn bovendien veel vaker financieel onafhankelijk, ze hoeven niet te blijven omdat ze anders geen inkomen hebben. Veel jongeren willen tegenwoordig een flitsende carrière én er goed uitzien én een fijne relatie. Maar dat kan niet allemaal. Er zijn soms dingen die niet goed gaan. Belangrijk is hoe je daar dan mee omgaat. Uit onderzoek blijkt dat mensen die growth beliefs hebben, die zich dus realiseren dat een relatie kan groeien maar dat dat tijd en moeite kost, beter zijn in het omgaan met relationele conflicten dan mensen die vinden dat alles perfect moet zijn en slechts genoegen nemen met de prins op het witte paard.’

Gelukkig zijn er tweede en derde huwelijken. Dan doen we het beter, toch?
‘Helaas. Het scheidingspercentage bij opvolgende huwelijken ligt hoger dan bij een eerste huwelijk.’

Hoe kan dat? We hebben toch van onze fouten geleerd?
‘Misschien vinden mensen die al een keer gescheiden zijn het moeilijker om met conflicten om te gaan. Ze nemen zichzelf mee in een volgende relatie. Daarbij is er bij tweede of derde huwelijken vaak sprake van een samengesteld gezin. Dat maakt het er niet eenvoudiger op. Bovendien kan er meer stress zijn omdat de sociale omgeving wellicht minder accepterend is ten aanzien van een nieuw huwelijk.’

Hoe lang moet een relatie zijn, wil die vallen onder uw noemer ‘duurzaam’?
‘Er is geen grens. Het is niet de bedoeling van mijn onderzoek om naar het aantal jaren te kijken. Ik wil bestuderen welke factoren de kwaliteit van relaties bepalen. De omschrijving van mijn leeropdracht is niet kijken naar wat een scheiding veroorzaakt – daar is al heel veel onderzoek naar gedaan – maar onderzoeken wat ervoor zorgt dat mensen bij elkaar blijven. Hopelijk kunnen we met die kennis anderen helpen. Ik wil relaties op een positieve manier benaderen.’

[kader-xl]Hoogopgeleiden en de liefde 

 

Hoogopgeleiden hebben steeds vaker een relatie met een partner die ook hoogopgeleid is, blijkt uit sociologisch onderzoek onder grote groepen Nederlanders. 8 Procent ontmoet elkaar via school of universiteit. Internet is een belangrijke relatiemarkt voor veertigplussers en mensen die gescheiden zijn. Van de stellen die tussen 1998 en 2003 gingen samenwonen, had 2 procent elkaar ontmoet via internet. Tien jaar later was dat al 13 procent. Werk is overigens nog belangrijker als ontmoetingsplek: 15 procent kent elkaar van het werk. (Bronnen: Matthijs Kalmijn en Wilfred Uunk, Opleidingshomogamie in Nederland revisited en het CBS). De kans dat een relatie strandt is groter onder mensen in een lage sociaaleconomische klasse dan onder stellen die een hogere opleiding en navenant inkomen hebben. De reden is volgens Esther Kluwer dat problemen als werkloosheid en armoede een relatie onder druk zetten. Tegelijkertijd neemt de kans op een scheiding toe naarmate de vrouw meer verdient en een hogere opleiding heeft. De drempel om te vertrekken ligt dan lager. Heeft de man meer bereikt qua geld en studie, dan is de kans op een stabiele relatie het grootst. Kluwer: ‘Vrouwen vinden status belangrijker bij hun partnerkeuze dan mannen. Een van de verklaringen is evolutionair. Vrouwen investeren veel in het krijgen van kinderen, ze zoeken dan een man die de middelen heeft om het nageslacht te onderhouden.’[/kader-xl]

Dit artikel verscheen eerder in Vox 3.