FNWI-decaan Stan Gielen (63) wordt de nieuwe baas van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Een pittige klus, want NWO moet op de schop.

Hij was meer in Den Haag dan in Nijmegen de afgelopen weken. Stan Gielen solliciteerde op de functie van aanvoerder van een deelgebied binnen NWO, en werd gevraagd voorzitter van de Raad van Bestuur te worden. Hij twijfelde, want hij had zijn vrouw beloofd rustiger aan te doen. Maar ze kende hem en begreep dat hij die kans niet kon laten liggen.  Op 1 september begint de – nu nog – decaan van FNWI in zijn nieuwe functie, op 1 januari 2017 moet NWO in de nieuwe structuur van start gaan.

U durft wel. Toen het kabinet eind 2014 de reorganisatie van NWO aankondigde, noemde Robbert Dijkgraaf dat in NRC ‘een dreigende sluipmoord op de Nederlandse wetenschap’.

‘Het was ook een dramatisch plan wat er toen lag. Met te weinig inbreng van wetenschappers. Dat er veel protest kwam, was terecht. Maar de minister en de staatssecretaris stonden open voor aanpassingen. Nu is die wetenschappelijke inbreng er wel: NWO wordt onderverdeeld in vier domeinen (bèta, zorg, sociale- en geesteswetenschappen en technische en toegepaste wetenschappen, red.) en elk domein krijgt een wetenschapper aan het hoofd. De aanvoerders zitten ook in de Raad van Bestuur. Voor het plan dat er nu ligt, is draagvlak. Het is hoog tijd dat er wat gebeurt, ik heb me er de laatste jaren echt geërgerd aan NWO. Er zijn allemaal verschillende deelgebiedjes met aparte gebiedsbesturen die op hun eigen manier en volgens hun eigen regels werken. Dat is heel verwarrend voor onderzoekers die subsidieaanvragen doen.’

Betekent de herinrichting een einde aan de bureaucratie waar wetenschappers zo moedeloos van worden?

‘Ja. Ik beloof dat dat gaat veranderen. Voor onderzoekers is NWO nu ondoorzichtig. Dat komt door al die verschillende regeltjes. NWO wordt transparanter en de procedures worden sneller, zodat wetenschappers eerder weten of ze geld krijgen voor hun voorstel. In sommige subsidierondes is het honoreringspercentage nu 4 procent. 4 procent! Dat mag niet. Je berokkent de wetenschap schade  als je dat toestaat. Het schrijven van zoveel goede voorstellen die niet gehonoreerd worden, is dan weggegooide tijd. Een honoreringspercentage van 20 tot 25 procent lijkt me gezond.’

Nu wordt gemiddeld 13 procent van de aanvragen gehonoreerd. Hoe gaat u dat percentage ophogen?

‘Door meer middelen vrij te maken. Het is onwaarschijnlijk te denken dat we meer geld krijgen van de overheid. Het budget van NWO is nu zo’n 750 miljoen euro. Daarvan gaat ongeveer de helft naar de topsectoren. Dat had nooit mogen gebeuren. Maar het is nou eenmaal vastgelegd in de wet en het is een illusie om te denken dat ik dat in mijn eentje kan veranderen. Ik ga intern orde op zaken stellen. Nu werken op de beleidsafdeling van NWO vijftig mensen, dat vind ik erg veel. Daarnaast ga ik langs bij de werkgevers. Toen het topsectorenbeleid werd ingevoerd, was de deal dat de bedrijven belastingvoordelen kregen in ruil voor investeringen in onderzoek. Het Rathenau Instituut heeft recent vastgesteld dat dat niet overal is gebeurd, een deel van dat geld hebben ze als baten op hun begrotingen bijgeschreven. Dit moet rechtgezet worden’

Wetenschappers klagen vaak dat er te weinig geld is voor fundamenteel onderzoek.

‘Dat probeer ik te veranderen. Het topsectorenbeleid is een industriebeleid, geen wetenschapsbeleid. Het is soms te veel gericht op de toepassing. De middelen die straks vrijkomen, zijn voor fundamenteel onderzoek. Ik heb staatssecretaris Dekker onlangs gewezen op een vergelijkend rapport uit Scandinavië. In Zweden hebben ze ook een soort topsectorenbeleid ingevoerd. Je ziet nu dat innovatieve bedrijven juist met buitenlandse kennisinstellingen in zee gaan, omdat daar het niveau hoger ligt. Dat krijg je ervan als je maatschappelijk nut te veel bepalend laat zijn voor de richting van het wetenschappelijk onderzoek. Kwaliteit moet je leidraad zijn.’

Nog een klacht: de verdeling van de onderzoeksgelden is niet eerlijk. Wiskundige Klaas Landsman sprak in Vox van ‘de Dagoberten Duck van de wetenschap’. Hij pleitte voor beurzen van maximaal twee ton, zodat er genoeg zou zijn voor iedereen.

‘Daar ben ik op tegen. Een wiskundige kan misschien wat met twee ton, maar toponderzoekers in de life sciences of in de scheikunde werken vaak in grote teams. Het zijn consortia die een combinatie van technieken gebruiken voor onderzoek. Ze hebben niet alles zelf in huis. Als een kostbaar onderzoek goed is, zal ik dat niet afbreken om anderen te steunen.’

Veel jonge talenten verlaten de wetenschap omdat hun onderzoeksvoorstellen niet worden gehonoreerd. Vindt u dat erg?

‘Nee, zolang er voldoende talent instroomt in de wetenschap. Vergelijk het met Ajax. Er zijn heel veel jongens die in het eerste willen spelen, maar op het veld kunnen er maar elf opgesteld worden. Zo is het in de wetenschap ook. Veel onderzoekers azen op een plek. Ik vind het niet erg als ze de wetenschap verlaten en hun talent elders in de maatschappij inzetten. Het wordt wel zorgelijk als we geen talent meer kunnen aantrekken voor de wetenschap, maar zover is het zeker nog niet.’

Waar kunnen we u over vier jaar op afrekenen?

‘Het beeld dat nu bestaat van NWO is: NWO geeft subsidies. Dat moet worden: NWO is er voor een sterk wetenschapsstelsel. We moeten een heldere strategie ontwikkelen en die uitdragen in Den Haag. NWO heeft drie ministeries als opdrachtgever: Onderwijs, Economische Zaken en Volksgezondheid. Ik zal gaan praten met alle politieke partijen en we moeten meer samen optrekken met de KNAW. NWO is over vier jaar een slankere organisatie die transparant is voor onderzoekers.’