Hoogleraar Bart Jacobs krijgt dit jaar de Stevinpremie. De prijs van 2,5 miljoen euro is een van de hoogste wetenschappelijke onderscheidingen in Nederland. Met het geld wil hij onder meer een ‘beschaafd’ en niet-commercieel sociaal netwerk ontwikkelen.

De Stevinpremie, toegekend door NWO, is bedoeld voor wetenschappers die bijzondere maatschappelijke bijdragen hebben geleverd. Het is het maatschappelijke zusje van de Spinozapremie, die ook wel de ‘Nederlandse Nobelprijs’ wordt genoemd. Kandidaten kunnen zelf geen aanvraag indienen voor de Stevinpremie, maar worden genomineerd door kennisinstellingen.

Dat laatste maakt het extra mooi om deze prijs te krijgen, zegt Jacobs in een reactie. ‘Het moet je echt gegund worden.’ De toekenning, vandaag naar buiten gebracht, kwam voor de hoogleraar Security, privacy en identity naar eigen zeggen als een grote verrassing. ‘Ik ben de eerste wiskundige die hem krijgt. Dat maakt het extra leuk, omdat de Simon Stevin ook wiskundige was.’ Naast Jacobs krijgt ook de Leidse hoogleraar Judi Mesman een Stevinpremie.

Digitale veiligheid en privacy

Jacobs, opgeleid als wiskundige en filosoof, is directeur van iHub, een multidisciplinair onderzoeksteam dat hij mede opzette binnen de Radboud Universiteit. iHub onderzoekt digitaliseringsvraagstukken vanuit zowel technische en juridische, als sociale en geesteswetenschappelijke invalshoek.

De jury roemt Jacobs voor zijn aandacht voor onderwerpen rond digitale veiligheid en privacy die ook burgers raken. Zo liet Jacobs’ onderzoeksgroep in 2008 zien dat de ov-chipkaart te hacken valt. Ook ontwikkelde hij IRMA, een app waarmee je je online kunt identificeren op een privacy-vriendelijke manier. In de app kun je als gebruiker zelf bepalen welke gegevens je wel of niet wilt delen. Jacobs zit in verschillende commissies en adviesraden, waaronder de CTIVD, die toezicht houdt op de geheime diensten in Nederland.

Nieuw sociaal netwerk

Een deel van de Stevinpremie gaat Jacobs besteden binnen iHub. ‘Daarmee wil ik onderzoeken hoe je een nieuw sociaal netwerk kunt ontwikkelen zonder commerciële belangen, en waarin mensen zich wél beschaafd gedragen.’ Hiervoor gaat hij een samenwerking aan met Public Spaces, een organisatie met onder meer musea en publieke omroepen.

Een van de ideeën van het nieuwe netwerk is dat mensen die zich misdragen verschillende type sancties opgelegd kunnen krijgen. Ze kunnen bijvoorbeeld gevraagd worden om excuses aan te bieden, maar ook kan tijdelijk de functionaliteit van het platform beperkt of vertraagd worden. Jacobs wil onderzoeken wat het beste werkt qua moderatie van zo’n platform, en welk niveau van beperking van anonimiteit  ‘werkt’.

Discriminerende software

Een ander deel van het geld gaat Jacobs steken in zogeheten probabilistisch logica-onderzoek, waaraan hij als sinds zijn promotie werkt. Hij hoopt dat deze tak van de wiskundige waarschijnlijkheidsleer bijvoorbeeld kan helpen tegen ‘onlogische’ of discriminatoire vormen van kunstmatige intelligentie. ‘Denk aan AI-software die de bank gebruikt bij het goedkeuren van hypotheekaanvragen. Je zou bijvoorbeeld ten onrechte een negatief advies kunnen krijgen, omdat je bij wijze van spreken met een blauwe auto rijdt. Dat is natuurlijk een onzinnig en onlogisch verband, maar mogelijk statistisch wel relevant.’