Na een dreigend tekort meldden studenten zich massaal aan als vrijwilliger op het stembureau. Zo ook bestuurskundestudenten Josefa en Jasper, die zien hoe stemmen in coronatijd werkt. 'Het is heel simpel: u moet een mondkapje opdoen, of weggaan.'

Op het feest van de democratie waren dit jaar bijna niet voldoende mensen om de slingers op te hangen. Vanwege de coronacrisis durfden vaste, vaak oudere vrijwilligers soms niet te komen helpen bij de stembureaus. Ook waren extra vrijwilligers nodig vanwege de maatregelen rondom de coronacrisis. Gemeentes vroegen daarom massaal om extra handjes bij de eerste ‘coronaverkiezingen’.

Duizenden nieuwe vrijwilligers meldden zich na die oproep aan, onder wie veel studenten. Zo ook Josefa Janssen (20) en Jasper van Lemel (25), die elkaar kennen van de opleiding bestuurskunde. Nadat ze tijdens de introductie – hij was haar intropapa – hoorden dat ze allebei uit Elst kwamen, was een vriendschap beklonken.

Stemlokaal

De vrijwillige klus begon niet in het stemlokaal, maar achter de computer. Daar volgde iedere nieuwe medewerker eerst een cursus. Pas als die met een voldoende was afgerond, mochten ze aan de bak. ‘Ik haalde een 9,2, dus ik ben er klaar voor’, zegt Josefa. Toch is ze er niet helemaal gerust op. ‘Als bestuurskundige weet ik dat beleid in de uitvoering wordt gemaakt. Beleidsmakers kunnen op kantoor plannen bedenken, maar uiteindelijk geven mensen er in de praktijk een eigen draai aan.’

Jasper sluit zich daarbij aan. ‘Kijk naar de problemen rondom het stemmen per post. Op papier was het leuk bedacht, maar in de praktijk hebben ouderen er veel moeite mee. Ik ben benieuwd of we tegen zulke problemen aanlopen.’

Wasstraten

Het stembureau waar Josefa en Jasper plaatsnemen, ligt in een gymzaal ten westen van het centrum van Elst, met 22.520 inwoners de grootste plaats binnen de gemeente Overbetuwe. Binnen zijn drie ‘wasstraten’ waar kiezers hun stem uit kunnen brengen. De studenten zijn ingedeeld in de middagploeg. Dat betekent dat ze om half vier mogen beginnen. Ze blijven totdat alle stemmen geteld zijn, naar schatting een uur ’s nachts.

‘Het loopt op rolletjes’

Het tweetal begint de dienst met een peptalk van het hoofd van het stembureau. Die benadrukt dat mensen zich vooral aan de coronaregels moeten houden. Daarna krijgen ze ieder een taak toebedeeld. Jasper mag op de gang checken of mensen gezondheidsklachten hebben, terwijl Josefa het aantal ingeleverde stemlijsten turft.

Onder het publiek zitten de nodige grappenmakers. Zo hoesten een paar stemmers luidruchtig als Jasper vraagt of ze geen klachten hebben. ‘Ik heb last van mijn rug’, zegt een ander. Jasper hoort het allemaal vrolijk aan. ‘Ik werk in de horeca. Daar krijg je vaker met dit soort opmerkingen te maken.’ Aan Josefa is het echter niet besteed. ‘Ik heb te weinig geduld voor die stomme grapjes.’

Routine

Na een paar uur in het stemlokaal, valt Josefa en Jasper vooral de routine op. Alles gaat volgens vaste routes en regels. Als een vrouw de verkeerde route loopt of een man zijn mondkapje niet op heeft, worden ze beschaafd op de huisregels gewezen. ‘Het loopt op rolletjes’, constateert Jasper.

Dan ontstaat er toch wat ophef. Een man, dochtertje mee, weigert uit principe een mondkapje te dragen. De vrijwilligster bij de deur is resoluut: ‘Wij hebben een probleem? U heeft een probleem. Het is heel simpel: u moet hem opdoen of weggaan.’ De man beweert dat hij een afspraak met het stembureau heeft om geen mondkapje te hoeven dragen. Na overleg wordt besloten hem toch binnen te laten. ‘Bij mijn weten moet je altijd een mondkapje op’, zegt de vrijwilligster.

Jasper en Josefa, die niet bij het incident betrokken zijn, tillen er niet te zwaar aan. ‘Het gaat om één persoon op de wellicht tweeduizend stemmers die we hier vandaag hebben verwelkomd. Als hij zijn punt wil maken, is dat zijn goed recht’, vindt Jasper. Josefa sluit zich daarbij aan. ‘In de cursus is ons ook verteld dat we mensen die mondkapjes weigeren in principe moeten toelaten.’

Omslaan

De spanning van het incident gaat over in de kalmte van de avond. Hoewel het aantal stemmers toeneemt – veel mensen stemmen na het werk – vinden verder geen incidenten meer plaats. Om negen uur sluiten de stemlokalen, maar voor Josefa en Jasper begint het feest van de democratie dan pas echt. Zij mogen tot laat op de avond stemmen tellen. ‘Zo erg is dat niet, bij het uitgaan maakten we het vaak veel later’, zegt Jasper met een knipoog.