OPINIE - De ontgroeningen bij studentenverenigingen komen er weer aan. Afgelopen jaren waren die geregeld in het nieuws vanwege grensoverschrijdend gedrag. Waarom laten mensen dat gebeuren? Hoogleraar psychologie Roos Vonk neemt dat gedrag onder de loep.

Wanneer je als buitenstaander hoort over gevallen van grensoverschrijdend gedrag, denk je al gauw: dat gebeurt mij niet. “Ik zou laten blijken dat ik er niet van gediend was. En als ik zag dat een ander het deed, zei ik er iets van.”

Het is logisch dat we zo denken, want we zien onszelf als fatsoenlijke, eerlijke mensen. De meesten van ons zíjn dat ook.

Groepsdieren

Toch is er een groot verschil tussen hoe mensen denken dat ze reageren en wat ze feitelijk doen. Mensen zijn van nature groepsdieren. In onze instincten zit ingebakken dat we de sfeer goed willen houden, aardig gevonden willen worden en anderen niet voor het hoofd willen stoten.

Onderzoek laat zien dat de meeste mensen hun mening verzwijgen of afzwakken in een groep met andere meningen. Ze bewegen mee, ook wanneer ze twijfelen aan een groepsbesluit. Ze houden hun mond wanneer iemand wordt gepest of wanneer een leidinggevende zich gedraagt als een tiran.

Als echte groepsdieren letten we op wat anderen doen, op aanwijzingen wat de gepaste reactie is. We willen niet uit de toon vallen of een ongemakkelijke stilte veroorzaken. Dat speelt ook een rol bij seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Er is een groot schemergebied tussen ondeugende, speelse plagerijen en ongepast of intimiderend gedrag. Wat wel en niet toelaatbaar is, wordt beïnvloed door de tijdgeest (vóór MeToo werd er over veel dingen anders geoordeeld dan nu), de context (bijvoorbeeld een werkvergadering of de mannenkleedkamer), de verhouding tussen betrokkenen (kennen ze elkaar al lang, vinden ze elkaar leuk), de machtsverhouding enzovoort.

Incidenten

Denk aan de incidenten bij The Voice of Holland. De jonge, onervaren kandidaten staan lager in de pikorde en kennen de normen en ongeschreven regels in die setting niet, dus ze letten op reacties van anderen.

Die anderen, de omstanders, willen het gezellig houden en geen ruzie met een ster van de show. Zij zeggen tegen zichzelf: ‘Als dat meisje er last van heeft kan ze dat zelf zeggen – waarom zou ík dan moeilijk doen?’ Onbedoeld vertellen slachtoffers en omstanders elkaar op deze manier dat er niets aan de hand is.

Spannend

Bij ontgroeningen gaan mensen vaak nóg een stapje verder, het idee is immers dat je de nieuwe studenten onder andere uit hun comfortzone haalt: ze worden minder ‘groen’ buiten de vertrouwde veilige kaders.

Maar er is volgens mij een véél betere manier om dat te bereiken. Een manier waardoor ze écht volwassen worden en waardoor de samenleving later ook nog veel aan ze heeft.

Je ontwikkelt jezelf inderdaad door buiten je comfortzone te gaan. Bijvoorbeeld… Door je publiekelijk uit te spreken tegen grensoverschrijdend gedrag. Dan doe je iets wat spannend is, ongemak geeft, iets wat de meesten niet durven. Als de studenten dáár nu eens op zouden oefenen bij de ontgroening! En niet alleen de studenten natuurlijk. Op dit punt moeten we allemáál nog ontgroenen.

Roos Vonk is hoogleraar psychologie aan de Radboud Universiteit. In september verschijnt haar nieuwe boek ‘Mijn ego heeft altijd gelijk’. Dit opiniestuk stond eerder in De Telegraaf.