Universiteiten rekenen eerstejaarsstudenten niet af op factoren als kritisch denken, terwijl ze dit wel een belangrijk studiedoel vinden én het een belangrijke voorspellende factor voor studiesucces is. Onderwijskundige Petrie van der Zanden deed er onderzoek naar.

Eerstejaarsstudenten hebben het moeilijk. Ruim een op de vijf studenten stopt binnen een jaar met zijn of haar opleiding volgens cijfers van de VSNU. Het bindend studieadvies dwingt ze om voldoende studiepunten te halen, terwijl ze tegelijkertijd moeten wennen aan de omschakeling van vwo naar universiteit, en van thuis naar op jezelf wonen. En dat zijn factoren waar de universiteit weinig aandacht voor heeft, terwijl ze minstens zo belangrijk zijn voor hun studiesucces, zegt Petrie van der Zanden.

Zij is promovenda bij het Behavioural Science Institute en de Docentenacademie en publiceerde vorige week een overzichtsartikel over studiesuccesfactoren in het prestigieuze vaktijdschrift Educational Research Review.

Drie factoren

‘Het eerste jaar op een universiteit blijkt erg lastig voor studenten’, vertelt Van der Zanden. ‘Als je in de literatuur duikt, blijken er behalve goede academische prestaties nog twee factoren belangrijk voor studiesucces. Kritisch kunnen denken en sociaal-emotioneel welbevinden – goed in je vel zitten, zeg maar – zijn minstens net zo belangrijk om goed door je eerste jaar te komen.’

Tegelijkertijd besteden opleidingen daar eigenlijk maar weinig aandacht aan, constateert ze. ‘De nadruk ligt op academische prestaties, op tentamencijfers.’ Misschien niet zo verwonderlijk, aangezien dit juist de hoeveelheid overheidsfinanciering bepaalt? Dat valt te bezien, zegt Van der Zanden. ‘Universiteiten vinden het juist belangrijk om kritische denkers af te leveren aan de maatschappij. Dat lees je ook in de mission statements en beleidsdocumenten zoals van de VSNU die ik hiervoor heb bekeken.’

Multiple choice

Als je kritisch denken echt belangrijk vindt, dan zou je studenten daar óók op moeten afrekenen, stelt Van der Zanden. ‘Maar veel opleidingen, zeker de grote, werken in het eerste jaar bijvoorbeeld met multiple choice-tentamens. Je kunt je afvragen of “kritisch denken” dan getoetst wordt. Eigenlijk zou je vaardigheden als probleemoplossend vermogen moeten meten.’

‘Universiteiten vinden het belangrijk om kritische denkers af te leveren aan de maatschappij’

Nu valt een bepaalde groep onnodig buiten de boot, waarschuwt de onderwijskundige. Studenten die hoog scoren op kritisch denken halen namelijk lang niet altijd hoge cijfers. ‘Daartussen bestaat maar een zwakke correlatie.’

Studiestress

Naast kritisch denken spelen sociaal-emotionele factoren ook een belangrijke rol bij het studiesucces van eerstejaars, weet de onderzoeker. ‘Het maakt voor hun voortgang veel uit hoe studenten omgaan met studiestress. Maar vaak weten ze niet goed wat ze het beste kunnen doen in een stresssituatie zoals te laat beginnen met studeren voor een tentamen. Dan steken ze hun kop in het zand.’ Goede sociale relaties, zoals met medestudenten, blijken hier goed van pas te komen. ‘Dan voelen studenten zich gesteund en dat werkt goed voor hun motivatie.’

Een aanwezigheidsplicht bij colleges om het studierendement op te krikken heeft dan ook niet zoveel zin, is haar indruk. ‘Je kunt als opleiding veel beter proberen om een sociale groep te creëren. Dan speel je in op de motivatie van studenten. Dan komen ze uit zichzelf en gaan ze bijvoorbeeld na afloop van een college nog even samen aan een opdracht werken.’

‘Je komt hier niet alleen voor een diploma – er is zo veel meer’

Eigenlijk zou het nog het beste zijn als de onderwijsfinanciering van universiteiten ook zou afhangen van hoe instellingen kritisch denken en sociaal-emotioneel welbevinden stimuleren, is haar advies. ‘Daarover mogen universiteiten best met de overheid in discussie. Dan krijgen alle drie de succesfactoren vanzelf evenveel aandacht en prioriteit, en komen ze meer in balans.’ Met hopelijk minder uitval van studenten tot gevolg.

Beter voorbereid

De nieuwe inzichten worden meteen ingezet bij de Docentenacademie. ‘We gaan het direct toepassen in de opleiding en nascholing van docenten in het voortgezet onderwijs. Zo worden scholieren beter voorbereid op wat ze straks op de universiteit aan vaardigheden nodig hebben.’

Zelf zou ze studenten op het hart willen drukken zich vooral breed te ontwikkelen. ‘Dan bedoel ik niet cv-building, maar echte intellectuele ontwikkeling. Je komt hier niet alleen voor een diploma. Er is zo veel meer te leren.’