Het streven naar excellentie en internationalisering domineert de visie op universiteiten. In de benoemingen van jonge wetenschappers spelen deze definities dan ook een grote rol. Onbedoeld worden daarmee veel goede wetenschappers uitgesloten. Dat concludeert promovendus Channah Herschberg in een recent verschenen artikel.

Weinig woorden die zo doordrongen zijn in de cultuur op universiteiten als excellentie en internationalisering. Door de manier waarop universiteiten streven naar deze twee toverbegrippen, sluiten zij een grote groep jonge onderzoekers uit die zeer geschikt zou zijn voor een carrière in de wetenschap. Dat concludeert promovendus en organisatiewetenschapper Channah Herschberg in een artikel dat vorige maand in het vakblad Higher Education is gepubliceerd.

Prestigieus

Volgens haar hanteren universiteiten een wel erg enge definitie van ‘internationale ervaring’ en ‘excellentie’. ‘Selectiecommissies voor tenure track-posities bij natuurwetenschappen verstaan onder internationale ervaring dat je bijvoorbeeld aan een prestigieus lab in Amerika, Engeland of Duitsland hebt gewerkt’, zegt Herschberg. ‘Wetenschappers die elders ervaring op hebben gedaan, krijgen daardoor geen kans. Alsof er in Spanje of Oost-Europa geen goede labs zijn.’

‘Mensen die mantelzorger zijn, of een partner hebben die niet 1-2-3 mee kan, vallen buiten de boot’

Ook vallen goede onderzoekers die niet zo makkelijk naar het buitenland kunnen gaan buiten de boot. Herschberg: ‘Denk aan mensen met een beperking, of die mantelzorger zijn of een partner hebben die niet 1-2-3 mee kan. Je houdt dan wel een heel kleine pool over.’

Tegelijkertijd zijn de verschillen tussen faculteiten groot. Waar de lat op het gebied van ‘internationale ervaring’ hoog ligt bij natuurwetenschappen, ‘vinden selectiecommissies bij sociale wetenschappen internationaal congresbezoek vaak al een plusje’, aldus de onderzoeker. De begrippen worden in de praktijk nogal anders uitgelegd door verschillende benoemingscommissies.

Criteria

Het onderzoek van Herschberg – uitgevoerd met hoogleraren Yvonne Benschop en Marieke van den Brink –  was tweeledig: aan de ene kant onderwierp ze beleidsdocumenten en vacatureteksten voor tenure track-posities (voor veelbelovende universitair docenten) aan een kritische tekstanalyse over het gebruik van de termen excellentie en internationalisering. Aan de andere kant sprak ze met leden van benoemingscommissies om te kijken hoe zij deze criteria precies in de praktijk gebruiken, en mocht ze hun rapporten inzien.

‘Je houdt alleen nog mensen over die het aankunnen om bijvoorbeeld 80 uur te werken’

Excellentie en internationalisering zijn neoliberale termen die universiteiten gebruiken in hun streven om hoog in de internationale rankings te komen, geeft Herschberg aan. ‘Ze hebben het idee dat als je internationalisering bevordert, de excellentie van je instituut ook toeneemt, en andersom. Een soort spiraaleffect.’ Op zich nastrevenswaardig, maar eigenlijk zijn internationalisering en excellentie niet goed gespecificeerd. ‘Het label “excellent” wordt belangrijk gevonden, maar wat het precies inhoudt, hangt van aannames aan elkaar. Als we dat niet beter definiëren, wat is er dan de meerwaarde van?’

Werkklimaat

Herschberg vreest dat de constante nadruk op excellentie en internationalisering als een boemerang terug kan slaan op de wetenschap. ‘Als we zo door blijven gaan, selecteer je niet per se de beste wetenschappers én het zorgt ook niet voor een gezond werkklimaat. Het huidige systeem is niet houdbaar, je houdt alleen nog maar de mensen over die het aankunnen om bijvoorbeeld 80 uur te werken.’ Ze verwijst naar de hoge werkdruk en burn-outklachten onder wetenschappers en studenten.

Meer bewustwording onder selectiecommissies vermindert de kans op onbewuste uitsluiting, meent Herschberg. ‘Er is meer aandacht nodig voor de effecten van selectiecriteria. Je moet als commissie onderling in gesprek gaan: hoe definiëren we die criteria eigenlijk precies? Daar moet je zo transparant mogelijk over zijn, het liefst al in de vacaturetekst. Wil je echt dat iemand twee jaar in Amerika heeft gewerkt, of zijn ook andere varianten mogelijk?’

Containerbegrippen

Toch is er ook hoop. ‘Een minderheid van de commissieleden die ik sprak vindt excellentie en internationalisering onzinnige containerbegrippen. Deze mensen kunnen echt een verschil maken binnen de werving en selectie van onderzoekers en voor meer diversiteit in het aannamebeleid zorgen.’ Aan de andere kant hebben deze commissieleden wel te maken met druk van ‘boven’ om te kiezen voor kandidaten die wél een ‘excellent’ CV hebben. ‘Bij de natuurwetenschappen is dit een eis van het faculteitsbestuur.’

Zelf is Herschberg voor haar onderzoek ook veel in het buitenland geweest. Maakt haar dat nu ook excellent? ‘Haha, daar heb ik eigenlijk geen goed antwoord op.’