Susanne Täuber spreekt de keynote uit op de viering van de Internationale Vrouwendag op de Radboud Universiteit. Täuber werd vorig jaar ontslagen door de Rijksuniversiteit Groningen na een wetenschappelijk artikel in de Journal of Managementstudies. In de pas gepubliceerde Academic Freedom Monitor werd het ontslag “highly unprofessional and vindictive” genoemd.

Susanne Täuber is onderzoeker op het gebied van sociale veiligheid en gender equality in het hoger onderwijs. Vanuit die expertise schreef ze een wetenschappelijk artikel over hoe programma’s die bedoeld zijn om vrouwen te helpen juist tegen ze kunnen werken. Ze nam daarbij haar eigen aanstelling in Groningen als voorbeeld.

Het leidde tot haar ontslag, stelt Täuber. In het hoger beroep tegen dit ontslag stelde het Gerechtshof afgelopen januari dat er sprake was van een arbeidsconflict en dat het ontslag terecht was.

Täuber blijft actief als wetenschapper, zegt ze. ‘Ik doe eigenlijk nog hetzelfde als altijd: promovendi begeleiden, papers schrijven, lezingen geven en redactionele taken uitvoeren. Een toekomst aan een universiteit hangt af van de mogelijkheden die zich wel of niet voordoen.’

Je ontslag heeft veel beroering veroorzaakt in Groningen. Is het nog een open wond daar?

‘Dat is lastig voor mij om te beoordelen, maar als ik met universiteitsmedewerkers over mijn zaak spreek, hoor ik dat het op eieren lopen is als het over mijn zaak gaat. Ik heb niet de indruk dat de kloof die er tussen bestuurders en medewerkers is geslagen inmiddels gedicht is.’

Waar ga je het in de keynote op de Radboud Universiteit over hebben?

‘Hoe de universiteiten dreigen af te glijden van middelmatigheid naar tirannie. Middelmatigheid ontstaat omdat wetenschappers niet meer over maatschappelijke problemen durven te publiceren. Terwijl dat nu juist onze taak is. Er is een angstcultuur waardoor bepaalde discussies maar niet meer worden gevoerd. Het resultaat is dat er alleen nog maar naar triviale zaken onderzoek wordt gedaan.’

‘Tirannie krijg je wanneer kritische wetenschappers actief worden weggewerkt. Cancelcultuur treft niet de rechts-conservatieve wetenschappers, maar de wetenschappers die onderzoek doen naar gender, migratie, armoede, klimaat, kolonialisme of slavernij. Dat zag je in Groningen ook bij Sujatha de Poel en op andere universiteiten waar docenten met een vaststellingsovereenkomst vertrekken.’

Tirannie is heel wat anders dan de vaak voorkomende gedachte dat bestuurders vooral bang zijn voor reputatieschade.

‘Negatieve publiciteit waait wel over, denken veel bestuurders terecht. Dat zitten ze gewoon uit. Wat met mij gebeurde is met veel medewerkers gebeurd en gaat hierna gewoon door. Als je kritisch bent, vlieg je eruit. Dat is in heel Europa zo. Dit beleid kan blijven voortbestaan omdat er geen extern toezicht is. Bestuurders hoeven geen verantwoordelijkheid af te leggen. Privileges en machtsstructuren blijven behouden.’

Toch komen er steeds meer vrouwen in colleges van bestuur. Gaan die geen verandering brengen?

‘Niet als vrouwen zich zo mannelijk mogelijk moeten gaan gedragen om die positie te bereiken. Numerieke diversiteit is geen normatieve diversiteit. Wanneer in een groep iedereen hetzelfde denkt en doet, geeft dat geen hoop op verandering.’

‘Vrouwen pikken het niet langer dat ze veel meer moeten doen dan mannen in dezelfde baan’

Is verandering wel mogelijk?

‘Ik denk dat we voor een kantelpunt staan. Mensen zijn klaar met onbetaalde overuren. Vrouwen pikken het niet langer dat ze veel meer moeten doen dan mannen in dezelfde baan. Ook niet onbelangrijk is dat veel mensen niet meer bij een universiteit willen werken. Dat hoor ik al veel bij collega’s in Duitsland. Dan zal er wel iets moeten veranderen.’

Dan zijn uiteindelijk de studenten het kind van de rekening.

‘Dat zou heel triest zijn. Er is een beweging die pleit voor het opheffen van de universiteiten als al deze misstanden blijven voortbestaan of erger worden. Ik denk echter dat de mogelijkheden nog niet zijn uitgeput. Er moet nog een extern meldpunt voor klachten komen, er moet nog een ombudspersoon komen en er moet nog externe regulering komen. Dat zelfregulering op de universiteiten niet werkt, is nu wel gebleken.’

Recent was er een rapport over een onveilige werkomgeving op de TU Delft, waarbij het bestuur het rapport onzorgvuldig vindt. Ook werden intimidatie en discriminatie gemeld bij Managementwetenschappen in Nijmegen, waar er ook een flink financieel tekort is. Maken bestuurders in paniek niet rare sprongen die ze in rustigere tijden niet maken?

‘Dat is een misvatting denk ik. Er zijn altijd mooie beleidsstukken, maar daarin signaleren bestuurders vooral tevreden dat ze goed bezig zijn. Mijn collega Sarah Ahmed (Brits-Australisch onderzoeker op het gebied van feminisme en postcolonialisme, red.) noemt dat: ‘You end up doing the document rather than doing the doing’. Het leidt dus af van daadwerkelijk iets doen.’

‘Documenten en procedures zijn zo ingericht dat de melder steeds als individu wordt geproblematiseerd’

‘Zakia Essanhaji, die ook spreekt op Internationale Vrouwendag in Nijmegen, heeft in haar onderzoek laten zien hoe diversiteit altijd het probleem wordt gemaakt van degene die anders dan de meerderheid is. Ze heeft ook aangetoond hoe het onmogelijk wordt gemaakt een klacht in te dienen op een universiteit.’

‘Documenten en procedures zijn zo ingericht dat de melder steeds als individu wordt geproblematiseerd, terwijl ze nu juist melding maken van structurele misstanden zoals racisme, discriminatie en machtsmisbruik. De onderstroom van ongelijkspraktijken is er altijd. Maar in situaties waar daar nog bijzonder veel druk bij komt, zoals bij een reorganisatie of bezuinigingen, borrelt die anders verborgen onderstroom toch naar boven.’

Wat is het begin van een oplossing?

‘Laat het niet over aan de mensen die baat hebben bij ongelijkheid om ongelijkheid op te lossen. Alle factoren, die slecht gedrag aantrekken of faciliteren, moet je uit het systeem halen. Denk bijvoorbeeld aan tijdelijke contracten en precaire werkomstandigheden. Maar ook aan hiërarchie. Als je iedereen professor maakt, worden universiteiten oninteressant voor mensen die voornamelijk uit zijn op status en macht. Je zult zien dat een hoop misstanden direct zullen gaan verdwijnen.’

De viering van Internationale Vrouwendag 2024 wordt georganiseerd door het netwerk Radboud Gender & Diversity Studies en het Radboud Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren en vindt plaats in de kapel van het Berchmanianum.