TBC-vaccin onderzocht op bescherming tegen corona
-
Mihai Netea
Het stokoude BCG-vaccin tegen tuberculose – ontwikkeld in 1921 – beschermt mogelijk tegen het nieuwe coronavirus. Hoogleraar immunologie Mihai Netea onderzoekt de werking momenteel in een grootschalige studie onder zorgmedewerkers.
Een 100 jaar oud medicijn dat ervoor zorgt dat minder mensen geïnfecteerd raken met het coronavirus – het klinkt te mooi om waar te zijn. Toch zou het wel eens kunnen werken, verwacht infectioloog en immunoloog Mihai Netea van het Radboudumc. Samen met arts-microbioloog Marc Bonten van het UMC Utrecht is hij een studie begonnen om te kijken of ziekenhuismedewerkers die het zogeheten BCG-vaccin tegen tuberculose toegediend krijgen ook beter beschermd zijn tegen het coronavirus.
Het idee komt niet zomaar uit de lucht vallen. Netea, die ook hoogleraar experimentele interne geneeskunde is aan de Radboud Universiteit, doet al jaren onderzoek naar de extra bescherming die het BCG-vaccin geeft. Zo liet hij in 2018 in een publicatie in vakblad Cell Host & Microbe zien dat mensen een aantal dagen na inenting met het gele-koorts-vaccin – dat een levend maar kreupel virus bevat – minder virusdeeltjes in hun bloed hadden, als ze daarvóór ook het BCG-vaccin hadden gekregen. Het vaccin versterkt het aangeboren – breed inzetbare – immuunsysteem, is het idee.
Netea hoopt dat die versterking ook tot een betere weerstand tegen corona-infecties leidt, vertelt hij via Skype. ‘Onze verwachting is dat er 25 procent minder infecties optreden bij studiedeelnemers die we het BCG-vaccin geven. Dat is een voorzichtige inschatting; bij de eerdere studies met andere infecties zag men 30 tot 70 procent minder ziektegevallen.’
Bijwerkingen
Het onderzoek dat nu gestart is moet duidelijkheid bieden of er daadwerkelijk een gunstig effect is. Netea en Bonten proberen 1000 ziekenhuismedewerkers zover te krijgen om mee te doen, verspreid over ziekenhuizen in heel Nederland. Per ziekenhuis krijgt de helft van de deelnemers het vaccin, en de andere helft niet. Na een aantal maanden hopen de onderzoekers verschillen te kunnen zien in de hoeveelheid coronabesmettingen in de groepen. Netea: ‘Ik hoop dat we over drie, vier maanden de eerste resultaten hebben.’
Dat is nog altijd maanden, zo niet jaren eerder dan dat een ‘echt’ corona-vaccin op de markt zou komen. Zo’n vaccin – waar meerdere labs in verschillende landen momenteel hard aan werken – zal waarschijnlijk een stuk effectiever zijn, maar moet nog helemaal vanaf de grond af ontwikkeld worden. Ook mag het pas de markt op als het uitgebreid getest is op bijwerkingen en mogelijke nadelige langetermijneffecten.
‘Het vaccin tegen TBC is al bijna 100 jaar in gebruik, en heel veilig’
Wat dat betreft heeft het BCG-vaccin een grote voorsprong. Netea: ‘Het is al bijna 100 jaar in gebruik, heel veilig, en kent maar weinig bijwerkingen.’ Wel zorgt het regelmatig voor een litteken op de plek van de injectie, die ook nogal eens gaat etteren.
Mochten de uitkomsten van de BCG-proef positief zijn, dan kan het vaccin breder ingezet worden in de coronabestrijding, wat Netea betreft. ‘Maar dat is aan de regering uiteindelijk, niet aan ons. Overigens zijn er op dit moment helemaal niet veel vaccins beschikbaar in Nederland, omdat tuberculose hier niet voorkomt. De productie zou dus flink opgeschaald moeten worden.’ De meeste BCG-vaccins worden op dit moment gegeven aan reizigers naar TBC-risicogebieden, of aan kinderen van ouders afkomstig uit zo’n gebied.
Negatieve resultaten
De kans is natuurlijk ook aanwezig dat het onderzoek tot negatieve resultaten leidt, zoals geen of zelfs een schadelijk effect. Een van de hypotheses over de gevaren van het coronavirus is namelijk dat het immuunsysteem te heftig reageert. Daardoor maakt het een overmaat aan ontstekingsvocht aan en ‘verdrinken’ de longen van een patiënt.
Kan het BCG-vaccin zo’n overreactie van het lichaam in gang zetten, doordat het juist ook een ‘boost’ geeft aan het afweersysteem? Netea verwacht van niet. ‘We weten dat het vaccin juist bescherming biedt tegen ernstige griep. Daar zijn de klachten vergelijkbaar met corona. Maar 100 procent zekerheid is er nooit.’
Wie ooit al eens een CBG-vaccinatie heeft gehad, of een TBC-infectie heeft doorlopen, hoeft zich overigens niet rijk te rekenen, waarschuwt Netea. ‘Uit de eerdere studies blijkt dat het gunstige, brede beschermingseffect van CBG na een tot hooguit twee jaar verdwenen is.’
Ebola-medicijn ook getest
Momenteel gebruiken artsen al twee bestaande geneesmiddelen om corona-infecties te bestrijden. De belangrijkste hiervan is het anti-malariamedicijn chloroquine, dat al zo’n 80 jaar bestaat. ‘We weten dat chloroquine – en een minder toxisch broertje, hydroxychloroquine – een antivirale werking heeft’, legt Rob ter Heine uit, ziekenhuisapotheker en klinisch farmacoloog bij het Radboudumc.
Chloroquine legt de machinerie in cellen stil die binnengedrongen virussen en bacteriën nodig hebben om zich te vermenigvuldigen. In het lab lijkt het middel ook de vermenigvuldiging van het coronavirus te verminderen.
Dat geldt ook voor een ander medicijn dat artsen inzetten tegen corona: remdesivir, een middel tegen de ziekte ebola dat nog in de ontwikkelingsfase zit, maar al wel getest is bij mensen met ebola. Remdesivir vermomt zich als een bouwsteen voor RNA, het aan DNA verwante genetisch materiaal dat ook het coronavirus bevat, maar is gemankeerd. Het gevolg: het RNA-kopieerproces wordt geblokkeerd en virussen kunnen zich niet meer vermenigvuldigen. Een nadeel van dit ebolamedicijn is wel dat er moeilijk aan te komen is, vertelt Ter Heine.
Bovendien, vervolgt hij, is alleen in het lab bewezen dat deze middelen coronavirussen remmen. Het is nog niet duidelijk hoe effectief de medicijnen zijn bij echte patiënten. ‘Mensen worden pas met deze middelen behandeld als ze opgenomen zijn in het ziekenhuis. In die fase van de infectie zijn de virusdeeltjes misschien niet meer het grootste probleem.’
Ter Heine doelt op de ontstekingsreacties in de longen, die ernstig zieke coronapatiënten hebben. Daarom wordt nu gekeken of er andere middelen zijn die zich niet op het virus richten, maar die longschade kunnen voorkomen of remmen.
Sowieso valt er op dit moment weinig met zekerheid te zeggen over de effectiviteit van welk medicijn dan ook tegen Covid-19 – benadrukt Ter Heine. ‘Deze ziekte is nog zo nieuw, we weten er nog maar weinig van. Pas na langdurige en wetenschappelijk opgezette studies is pas duidelijk wat echt werkt, en wat niet. Onze inzichten veranderen letterlijk met de dag.’
Marjan Kooistra schreef op 22 april 2020 om 20:37
Inlees dat er gesproken wordt over een verouderde vaccinatie met CBG. Ik weet zeker dat ik in 1966 ingeënt bent met een BCG omdat ik in een sanatorium ging weken met patiënten met open tbc. Dan kan de inenting toch niet al na 2 jaar uitgewerkt zijn. Ons is toen gezegd dat we de rest van ons leven beschermd zouden zijn . De mantoux krasjes werkte bij mij ook niet meer..
Marie Delnoij schreef op 2 mei 2020 om 10:15
Mij is in de jaren 70 ook verteld dat BCG levenslang zou werken.
Destijds was het verplicht inenting voor werken in de zorg
Stan van Pelt schreef op 2 mei 2020 om 10:56
Het BCG-vaccin biedt levenslang gedeeltelijke bescherming tegen TBC.
De extra bescherming die het vaccin lijkt te bieden tegen sommige andere infecties is daarentegen maar van tijdelijke aard (1-2 jaar), vertelt Netea in dit stuk. Of corona ook een van die infectieziektes is, gaat hij nu onderzoeken.
Muriël schreef op 10 september 2020 om 22:24
Toen ik in 1968 tijdens mijn opleiding A verpleging in kontakt kwam met een patiënt met open tbc, kreeg mijn groep een mantoux en zonodig een BCG injectie.
De reactie op de mantoux was bij mij zo hevig,een hele dikke opgezette arm, waarna de arts mij vertelde , jij hoeft de rest van je leven geen BCG, je hebt genoeg antistoffen. Ik heb toen niet doorgevraagd, net 18 en nog te jong toen. Zou nu wel willen weten wat dat beterde, en OV-fiets daar nu voordeel van heb.
Carla van Benten schreef op 27 april 2020 om 09:27
Mijn zoon is geboren in Brunei , Borneo en heef een daar een BCG gehad. Momenteel woont mijn zoon in een huis met twee huisgenoten welke alle twee corona verschijnselen hebben en hebben gehad nadat een van hen terug kwam uit Oostenrijk. Opvallend hierbij is, dat hij de enige is die niet ziek is geworden. Kan toevallig zijn, maar hoop dat de BCG inderdaad een preventieve werking heeft en deze mogelijke preventieve werking onderzocht wordt.
Robbert Johan Smidt schreef op 15 augustus 2020 om 16:21
Zo jammer dat je er weinig over hoort in de media> Ik heb ook begrepen dat er een schaarste is en dat de vraag ernaar van ziekenhuizen er nog steeds is.
Mijn tante kreeg TBC in de 60er jaren en de rest van de familie hebben toen allemaal de BCG vaccinatie. Ik weet niet of ik hem gehad heb want was nog erg jong.
Marjo Poelmans schreef op 28 april 2020 om 14:31
Ook ik ben in 1968 ingeent met BCG. Hoef ook niet meer te reageren als ik een oproep krijg om een Mantoux prik te halen. Doe ik dat laatste toch, dan reageer ik daar positief op en moet voor controle naar een arts. Dit laatste al een keer meegemaakt, maar toen wist ik nog niet dat ik niet op een oproep voor de mantoux prik hoeft te reageren. Bij de GGD is mij verteld dat ik dan altijd moet melden dat ik de BCG heb gehad. Heb daar zelfs een flink litteken van. Later is die plek nog een keer opengegaan en is toen flink gaan etteren. Vroeger moesten ook alle ambtenaren en personeel uit de gezondheidzorg elk jaar voor een doorlichting gaan.
Youri schreef op 30 april 2020 om 11:37
op welkeplek werd de bcg toegediend? heb jenog andere bijwerkingen bespeurd.
Willy van Duijn schreef op 30 april 2020 om 21:49
Ik ben van 1951. Ook ik ben ingeënt met BCG en was het overbodig om een prik te krijgen op de lagere school. Deze is gezet op mijn rechter bovenarm.
Ben ik nu beschermd tegen het Corona virus?
Wim schreef op 2 mei 2020 om 21:33
Nog mijn militair paspoort er op nageslagen. En deze bevestigt dat ik bij mijn opkomst in 1972 als KVV’er ben ingeënt met BCG. Vorig jaar (2019) een mantoux prik gehad voor onderzoek naar TBC, dit onderzoek met goed resultaat afgesloten. Ben benieuwd hoe het verdere onderzoek zoals hierboven beschreven uitpakt.
Theo Hazelhof schreef op 4 mei 2020 om 15:19
Het onderzoek zou dus ook retrospectief gevoerd kunnen worden nu: zitten er onder de mensen die corona krijgen minder mensen met een BCG inenting dan in een groep die geen corona heeft? (je hoeft het maar na te vragen bij opname of bij vaststelling van het coronavirus).
Ria Schijff-Barbiers schreef op 16 december 2020 om 20:24
Ria Schijff-Barbiers, ik ben van 1949 en heb kort na mijn geboorte bcg gehad, dit ivm tbc vader. Later kreeg ik op school altijd te maken met de Mantoux prik en altijd met enorme uitslag, met als gevolg…weer controle bij arts, mijn laatste controle heb ik gehad in 1973 en nog steeds met een enorme reactie (arm bleef lange tijd dik/blauw….) Toen is mij verteld dat ik geen mantoux controle meer hoefde te hebben, omdat ik genoeg weerstand voor mijn hele leven zou hebben. Is dit ook zo en moet ik wel voor een Covid vaccinatie gaan???
Gertrude schreef op 9 april 2021 om 10:42
Ik ben van 1948 en ook in 1950 TB gehad. Vader lag in het sanatorium. Twee andere zusjes hadden ook TB. Wij moesten jaren doorgelicht worden. Ik heb later in een ziekenhuis gewerkt. Ik hoefde ooit meer een controle te hebben wanneer er open TB heerste en mijn collegae wel.
Julius schreef op 5 januari 2021 om 21:50
Net als de mensen die hier gereageerd hebben zit ik in het zelfde dilemma. Als kind (geboren in 1963) ben ik in mijn kinderjaren, net als de rest van de directe familieleden, gevaccineerd tegen open TBC. Dit omdat dit was vastgesteld bij mijn moeder. Vervolgens moest ik, bij elke verder vaccinatie, zoals bijvoorbeeld bij de zogenaamde ‘stereo-spuiten’ in militaire dienst (was dienstplichtig) vooraf aangeven dat ik reeds was gevaccineerd tegen open TBC/dat het in mijn familie was voorgekomen. Ik heb toen wel de benodigde spuiten gehad en dat bleef toen (gelukkig) zonder verdere bijwerkingen. Maar ik vraag mij af of deze vaccinatie tegen open TBC (in de jaren 60) mij ook op dit moment (ben inmiddels 57 jaar) ook beschermt tegen Covid-19. Ik ga de uitdaging niet aan door nu onnodig risico te lopen maar ik wil ook niet ingeënt worden als dat onnodig is in mijn geval. De doses zijn beperkt en dan gun ik het liever iemand anders die het harder nodig heeft/kan gebruiken.
Julius schreef op 5 januari 2021 om 22:29
Toevoeging. Met “Ik ga de uitdaging niet aan door nu onnodig risico te lopen..” bedoel ik dat ik de goden niet wil verzoeken. Ik houd mij aan de regels die er zijn afgesproken. Lees: mondkapjes in openbare ruimtes, desinfectiemiddelen gebruiken bij de supermarkten, en was mijn handen ‘kapot’, et cetera. Alle kleine beetjes helpen tenslotte. Nietwaar?
Martha Jong schreef op 13 mei 2021 om 08:41
Ik ben Martha Jong en geboren in 1950. Ik heb een BCG prik gehad in 1968 omdat ik in Heliomare werkte. Toen een sanatorium met een afdeling ook tbc patiënten. Ik ben toen erg ziek geworden hiervan. Ze dachten aan TBC! Pas na 4 maanden herstellen weer beter. Heb ik nu meer antistoffen tegen Corona? Ik denk het wel, want mijn man kreeg Corona in lichte vorm. Ik werd helemaal niet ziek, maar bleek later na een test toch net zoveel antistoffen te hebben als mijn man. Dus ik denk dat BCG wel beschermd. Hartelijke groet, Martha Jong
Silvio schreef op 9 juni 2022 om 01:01
Ik ben geboren met TBC en was aan een kant verlamd. Ik heb toen in mijn fontanel een prik gekregen als baby. En was toen ook immuun en verlamdheid was niet meer . In militaire dienst kreeg ik op mijn 17e een mantoux prik dat werd dik en moest toen naar militaire hospitaal met spoed zeiden ze en kreeg gelijk weer iets daar weet niet wat maar ik had een efect dat ik weer besmet zou zijn geweest heb een keer op mijn 18e gehad dat ik zelfde kant van mijn lichaam ineens uit viel . Weet even niet meer wat er toen verder gebeurd is . Maar ik schijn immuun te zijn .