Afgelopen weekend werd de Nijmeegse hoogleraar Thomas Quartier benoemd tot nieuwe Theoloog des Vaderlands. Hij wil het theologische geluid laten horen in het maatschappelijk debat. ‘Vanuit het kloosterleven kan ik radicale vragen stellen.’

Een jaar lang mag hoogleraar Liturgische en Rituele Studies Thomas Quartier schermen met de titel Theoloog des Vaderlands. Daar hoeft hij tot nu toe weinig moeite voor te doen: sinds zondagavond wordt hij platgebeld. Best vermoeiend, vindt hij, maar ook een goed teken. Doordat onze samenleving niet meer vanzelfsprekend is gekoppeld aan een religieuze traditie, lijkt het volgens Quartier alsof theologie iets is van vroeger of alleen voor kerkleden. ‘Maar theologie kan juist het maatschappelijke debat verrijken, door woorden te geven aan ultieme vragen die we allemaal hebben.’

De Nijmeegse traditie

Als Theoloog des Vaderlands wil Quartier mensen verbinden. ‘Het gaat er niet om zo veel mogelijk aan te schuiven in praatprogramma’s, maar ik wil wel maatschappelijk en cultureel betrokken zijn.’ Die visie heeft hij meegenomen vanuit zijn opleiding in Nijmegen. ‘De beroemde Nijmeegse theoloog Edward Schillebeeckx zei dat theologie niet uitsluitend om leerstellingen gaat, maar net zo goed om ervaringen van mensen. Die kunnen we zien als een soort openbaringen, religieuze wijsheden. Die sociale houding is typisch voor de Nijmeegse traditie. De Radboud is mijn wetenschappelijke thuis.’

Quartier is de eerste monnik die de titel Theoloog des Vaderlands mag dragen. Hij leidt een sober bestaan met een strak dagritme in het Benedictijner klooster in Leuven. Dat is soms best moeilijk te combineren met zijn werk aan de Radboud Universiteit. Als Quartier een werkafspraak heeft op het moment dat er ook diensten zijn in het klooster, moet hij eerst toestemming vragen.

‘Ik kan niet te vroeg beginnen, omdat ik ’s ochtends in de abdij moet zijn. Onze faculteit (Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappent, red.) vindt dat gelukkig prima. Andersom is de abdij blij dat ik via mijn universitaire werk voor verbinding met de maatschappij zorg. Soms moet ik in het kloosterleven wat water bij de wijn doen, maar bij twijfel heeft de dagorde altijd prioriteit.’

Eigen onderzoeksobject

Ook op de universiteit verschijnt hij vaak in zijn habijt. ‘Theologie is voor mij geen baan, maar een levenswijze.’ Met zijn keuze voor het monnikenbestaan ging Quartier niet over een nacht ijs. ‘Die beslissing ben ik lang uit de weg gegaan,’ zegt hij. Als universitair docent raakte hij ‘verliefd’ op de levensvorm in het klooster en ging hij er regelmatig met studenten naartoe.

Maar als studenten tegen hem zeiden: ‘over een paar jaar zit jij hier ook in zo’n habijt’, lachte hij of werd hij zelfs boos. Uiteindelijk ging hij op zijn veertigste toch om. ‘In eerste instantie was het klooster voor mij een soort benzinestation waar ik in mijn drukke leven als hoogleraar bij kon tanken. Nu zie ik mijzelf niet als hoogleraar, maar als monnik met het ambacht theologie.’

Het bestaan als monnik komt Quartiers werk als wetenschapper ten goede, denkt hij. ‘Ik leef de rituelen die ik onderzoek. Doordat ik ze van binnenuit ken, kan ik nu als wetenschapper geloofwaardiger over mijn onderwerp schrijven. En mensen vertellen mij meer over hun rituele praktijken, omdat ze me vertrouwen. Soms heb ik het idee dat we in de universitaire wereld in de jaren zestig zijn blijven steken met het idee dat wetenschap alleen maar objectief kan zijn.’

‘Soms heb ik het idee dat we in de jaren zestig zijn blijven steken met het idee dat wetenschap alleen maar objectief kan zijn.’

Spiritueel activisme

Quartier vindt dat theologie een grotere rol zou mogen spelen in maatschappelijke discussies. Theologen kunnen ‘ultieme vragen’ stellen, zegt hij. ‘Filosofen doen dat ook, maar in de theologie kun je toelaten dat er een laag is die boven verklaarbaarheid uitstijgt. Theologen kunnen bovendien de religieuze traditie blijven vertolken.’ Ook studenten van nu willen volgens Quartier dat hun vak een meer betrokken discipline wordt. Of dat betekent dat ze allemaal monnik moeten worden? ‘Dat moeten we nou ook weer niet hebben, zo groot zijn de kloosters niet.’

Monnik-zijn ziet hij als een soort activisme. In de jaren negentig demonstreerde hij tegen de oorlog in Irak, maar hij zocht een radicalere vorm. ‘Die heb ik nu gevonden. Je kunt je afvragen wat een vluchteling eraan heeft dat ik mij terugtrek in het klooster. In directe zin natuurlijk niets, maar in het klooster staan wij voor radicale gastvrijheid. De regel is dat als hier iemand aanklopt, je diegene ontvangt als God zelf. Vanuit die positie kan ik radicale vragen stellen, zoals: hoe kom je erbij om te zeggen dat dit land alleen van ons is? Sommigen vinden het naïef, maar doordat wij die idealen in onze gemeenschap zelf naleven word ik wellicht beter gehoord.’

‘Vanuit die positie kan ik radicale vragen stellen, zoals: hoe kom je erbij om te zeggen dat dit land alleen van ons is?’

Predicaat ‘katholiek’

Quartier wil mensen het geloof niet aanpraten. ‘Ik ben geen missionair type. Maar uit mijn onderzoek blijkt keer op keer dat mensen nog altijd een religieuze behoefte hebben. Niet-kerkelijke mensen willen vaak toch een kerkelijke uitvaart, of ze gaan naar een klooster. Ze zoeken woorden, gebaren en symbolen om uiting te geven aan hun grote vragen. Ik kan hun de christelijke traditie aanreiken, anderen de joodse of de islamitische.’

Dat de universiteit het predicaat ‘katholiek’ is kwijtgeraakt, betekent volgens hem niet dat haar identiteit verloren gaat. ‘De Radboud Universiteit heeft er uitdrukkelijk voor gekozen om de Faculteit Theologie te houden, en dat is een katholieke faculteit. We zouden wel gek zijn om de rijke traditie waar we in staan zomaar te laten varen. Het lijkt me essentieel het gesprek daarover te blijven voeren, binnen de universiteit, met de kerk en ook met andere groepen in de samenleving. Als ik daar als Theoloog des Vaderlands een kleine bijdrage aan kan leveren, zou dat heel mooi zijn.’