Tijdens de coronacrisis zoomen we er op los. Ook voor tentamens worden studenten geacht allerlei nieuwe software te downloaden. Is de privacy nog wel gewaarborgd? De SP heeft al Kamervragen gesteld.

Een tentamen maken op je studentenkamer, terwijl een surveillant aan de andere kant van de oceaan meekijkt via de webcam van je laptop. Dat klinkt misschien als sciencefiction, maar voor student Frank Gerlings (Computing Science) was het afgelopen dinsdag realiteit.

Om het tentamen te kunnen maken, moest Gerlings een plugin downloaden van het bedrijf Proctorio, een platform dat digitale surveillance in het onderwijs mogelijk maakt. Na goedkeuring van alle voorwaarden die de software stelt, kon hij beginnen aan de toets. In de wetenschap dat hij – om spieken en andere vorm van plagiaat te voorkomen – in de gaten werd gehouden via microfoon en webcam.

Muisklik

Maar de software van Proctoria gaat verder dan dat. Terwijl Gerlings zich op de vragen stortte, werd met behulp van de software van afstand uitgelezen welke processen op zijn computer draaiden. Zo lang het tentamen duurde werd elke muisklik gevolgd – bijvoorbeeld om te voorkomen dat studenten iets opzoeken in een opgeslagen document.

Ook werden deelnemers van het tentamen gewaarschuwd dat zij tijdens het tentamen gevraagd konden worden hun kamer te laten zien door met de webcam rond te draaien. Zo laat je het als student wel achterwege om een vieze onderbroek te laten rondslingeren.

Tot zijn verrassing kwam Gerlings er tijdens het tentamen achter dat het niet zijn eigen docent was die hem van afstand in de gaten hield. ‘Op een gegeven moment moest ik naar de wc. Dus ik opende de chatfunctie en stelde de vraag of ik even mocht gaan. Een aardige dame met de voornaam Jenna antwoordde dat ze dat niet wist en zei dat ik mijn docent moest bellen. Deze Jenna zit waarschijnlijk ergens in Amerika achter haar computer naar ons te kijken terwijl wij het tentamen maken.’

Gerlings houdt al met al een vreemd gevoel over aan zijn tentamen. Zijn docent was voorafgaand transparant geweest over de software die gebruikt zou worden en stelde studenten in staat om – als zij grote bezwaren hadden tegen deze vorm van toetsing – een mondeling tentamen af te leggen. ‘Achteraf gezien zou ik toch voor dat mondeling gegaan zijn’, zegt Gerlings nu.

Zoomen

Het verhaal van Gerlings staat niet op zich. Doordat studenten en medewerkers van de universiteit niet meer naar de campus kunnen komen, hebben communicatie- en toetsingssoftware een vlucht genomen. En daarmee de zorgen over privacy.

Cultuurwetenschapper Niels Niessen, die onderzoek doet naar de invloed van digitale infrastructuur op het dagelijks leven, ziet bijvoorbeeld met lede ogen aan hoe gesprekken en vergaderingen op universiteiten opeens via Zoom plaatsvinden. Door de haast om oplossingen te vinden en het werk door te kunnen laten gaan, zo ziet Niessen, worden vragen over privacy van gebruikers even terzijde geschoven.

Niessen zelf voelt zich niet comfortabel bij het gebruik van Zoom. ‘De belangrijkste vraag is of de data die met dit programma wordt verstuurd wel veilig zijn. Eerder werd bekend dat Zoom data had gedeeld met Facebook en Google. Wie kan mij garanderen dat dit niet weer gebeurt en dat het bedrijf zich netjes houdt aan de EU-richtlijnen? Wat is het verdienmodel?’

De universiteit heeft naar aanleiding van de coronacrisis een tijdelijke licentie aangeschaft voor het videobelprogramma. Toen Niessen zijn zorgen daarover kenbaar maakte bij de ICT-afdeling, werd hij verwezen naar een pagina op de universiteitswebsite met veelgestelde vragen over Zoom. Daar wordt onder meer geadviseerd geen privacygevoelig informatie te bespreken via het programma. Ook staat er te lezen dat de beveiligingsopties alvast goed ingesteld staan als medewerkers Zoom gebruiken met de RU-licentie.

Dat neemt Niessens zorgen niet weg. ‘De beelden en data die Zoom verkrijgt, zouden bijvoorbeeld gebruikt kunnen worden voor de ontwikkeling van gezichtsherkenning. Het bedrijf heeft nooit eenduidig laten weten dat dit niet gebeurt. Wie garandeert mij dat Zoom op deze manier niet bijdraagt aan de ontwikkeling van software die de Oeigoeren in China helpt onderdrukken?’

Ondertussen vinden veel gesprekken tussen medewerkers onderling, maar ook tussen studenten en hun docenten, plaats via Zoom. Ook mondelinge tentamens. Niessen heeft daar zijn bedenkingen bij: ‘Als universiteit hebben wij een verantwoordelijkheid tegenover studenten. Je verplicht ze toch ook niet om een Facebook-account aan te maken? Dat zou in mijn ogen hetzelfde zijn.’