Massale studentenprotesten zijn niet alleen iets uit een ver verleden. Tien jaar geleden bezetten studenten het Erasmsugebouw uit onvrede met de langstudeerboete. Zonder succes en naar het lijkt verkeerd geïnformeerd: met de staart tussen de benen moesten de actievoerders het gebouw verlaten. Kroniek van een mislukte bezetting.

Zeg studentenprotesten en je denkt aan de bezetting van de Aula in 1968, het Erasmusgebouw in 1985 of het Maagdenhuis in Amsterdam. De bezetting van het Erasmusgebouw op 21 maart 2011 – tien jaar geleden dus – staat niet in dat lijstje, terwijl het toch de laatste grote studentenactie van Nijmegen is. Urenlang bezetten studenten het hoogste gebouw van de stad, uit onvrede met kabinetsplannen. Wat gebeurde er die dag? En waarom is de bezetting uit het collectieve geheugen gewist?

De gebeurtenissen vinden plaats enkele jaren na de start van de financiële crisis. De overheid komt geld tekort. Veel geld. Halbe Zijlstra (VVD), staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, krijgt de opdracht om vanaf 2011 jaarlijks 370 miljoen euro te bezuinigingen op het hoger onderwijs. Met veel enthousiasme stort hij zich op deze taak en lanceert het idee van een ‘langstudeerboete’, waarbij uitlopers bovenop het normale collegegeld van 1700 euro jaarlijks 3000 euro extra moeten betalen.

‘Daar waren wij geen voorstander van’, vertelt Bas Kortmann, destijds rector magnificus van de Radboud Universiteit. ‘We vonden niet dat je studenten zo snel mogelijk door hun studie moest jagen. De academische tijd draait ook om de vorming van jezelf als persoon. Door personen in vier jaar tijd naar hun bul te drijven, ontneem je hun dat.’ Uit protest zet het college van bestuur een massale demonstratie op touw, in samenwerking met alle andere universiteiten. Vanuit Nijmegen vertrekken in de ochtend van 21 januari 2011 zestien bussen volgepakt met hoogleraren en studenten naar Den Haag om te protesteren tegen de kabinetsplannen.

Iedereen eruit

Een groepje studenten vermoedt echter dat de Radboud Universiteit dubbel spel speelt. Volgens hen stemt de universiteit met koepelorganisatie VSNU stiekem in met de plannen van het kabinet, waarbij ze de bezuinigingen afwentelen op studenten. Wat de actievoerders nog bozer maakt, is het gerucht dat die gesprekken plaatsvinden in een decadent vijfsterrenhotel in Parijs. Daarom besluiten ze in actie te komen. En hoe kan je nu beter een punt maken dan het meest iconische gebouw van de universiteit te bezetten?

‘Nu zouden we dat fake news noemen’

Het is rond acht uur ’s ochtends als zo’n 35 studenten het Erasmusgebouw binnenlopen. ‘Ze riepen: iedereen eruit. Mensen die naar binnen wilden, werden door de actievoeders tegengehouden’, herinnert portier Aloys Marneef zich. ‘Ze wilden ook dat ik vertrok, maar ik zei gewoon te blijven zitten, voor hun veiligheid.’

De actievoerders barricaderen met tafels, stoelen en kasten alle ingangen en installeren zich in de hal. De meegetorste slaapzaken getuigen van het idee om in het gebouw te overnachten. Op flyers staan de eisen van de actievoerders: de universiteit moet afstand nemen van de bezuinigingen. Bovendien eisen ze de komst van een student-assessor in het college van bestuur, die de belangen van studenten verdedigt.

Buiten wordt het ondertussen steeds drukker met buitengesloten studenten en docenten. De actie kan bij hen op weinig waardering rekenen. ‘Het lijkt me toch dat studenten zoiets moeten aankondigen. Nu is er heel veel personeel voor niks gekomen, zonder dat duidelijk is wat er precies aan de hand is’, zegt hoogleraar Archeologie Eric Moormann, die ‘een beetje boos’ is, tegen een cameraploeg.

Ook studenten zijn niet blij met de actie. ‘Waarom moet dit over de rug van de studenten’, vraagt een van hen zich af. ‘Ik kom uit Dordrecht en heb meer dan twee uur moeten reizen. Voor niets, terwijl ik wel met een deadline zit voor mijn master.’

Materiële schade

In het bestuursgebouw breekt het college van bestuur zich het hoofd over de eisen van de demonstranten. ‘Het kwam totaal uit de lucht vallen’, herinnert voormalig universiteitswoordvoerder Willem Hooglugt zich. ‘We waren vooral verbaasd, omdat we juist constant ageerden tégen de bezuinigingen. Het hooglerarenprotest in Den Haag kwam er op ons initiatief.’ De claim dat de universiteit stiekem tegen de studenten samenspande, verwijst hij naar het land der fabelen. ‘Nu zouden we dat fake news noemen.’

Ook in de plannen voor een student-assessor ziet de universiteit geen heil. ‘Je hebt de medezeggenschap als aangewezen gesprekspartner namens studenten’, zegt oud-rector Kortmann. ‘Als we dit toestonden, kon iedere toevallige groep wel aanspraak maken op een gesprek. Bedenk ook: het ging om 35 mensen, op een studentenaantal van 16.000.’

‘De bezetting liep met een sisser af’

Het college van bestuur besluit voor lunchtijd dat het mooi geweest is en de politie sommeert de actievoerders het gebouw te verlaten. Een politierapport vat summier het einde van de bezetting samen: “De officier van dienst heeft ter plaatse in het gebouw de betrokkenen gevorderd weg te gaan. Daar gaven zij geen gehoor aan waarop wij betrokkenen hebben verwijderd en daarbij twee aanhoudingen hebben gedaan. Een en ander ging vreedzaam.”

De universiteit doet aangifte tegen de gearresteerde actievoerders, maar trekt deze in als duidelijk wordt dat er geen materiële schade is. ‘Het was de moeite niet waard’, vertelt Hooglugt. ‘De bezetting liep met een sisser af. Dan ga je dingen ook niet groter maken dan ze zijn.’

Draconisch

Hoe nu terug te kijken op de bezettingsactie? Als een heroïsche onderneming van studenten tegen draconische bezuinigingsplannen? Of als een misplaatste poging tot actievoeren met de pijlen gericht op de verkeerde? De studenten zelf spreken na de bezetting van een succes. ‘We hebben veel mensen weten te bereiken met onze standpunten’, zegt woordvoerder Stas Uittenbogaard in 2011. Voor dit artikel, tien jaar later, lukte het niet opnieuw contact met hem te krijgen.

Hooglugt neigt ernaar de actie als mislukt te bestempelen. ‘De bezetting ging helemaal nergens over, want de reden tot bezetting klopte niet. Uiteindelijk heeft het ook helemaal geen impact gehad op het beleid van de universiteit.’ Ook oud-rector Kortmann denkt niet dat de demonstratie de geschiedenisboeken gaat halen. ‘Ik kan het niet spannender maken dan dat het was. Ik heb zelf eind jaren zestig gestudeerd, in de tijd van grote bezettingen in Amsterdam en Nijmegen, die enorme invloed hebben gehad. Deze actie valt daar totaal niet mee te vergelijken.’

Rond dezelfde tijd werden ook in andere steden gebouwen van universiteiten bezet. Die acties waren echter beter uitgedacht en richtten zich vooral op het kabinet in plaats van op de lokale universiteitsbestuurders. Zo mochten studenten van de Universiteit Utrecht enkele dagen in een gebouw met collegezalen bivakkeren. Na massale kritiek trok staatssecretaris Zijlstra uiteindelijk de langstudeerboete in. Achteraf bleek het een pyrrusoverwinning. In 2015 startte een door studenten nog gehater plan: het leenstelsel. Daartegen demonstreren ze tot op de dag van vandaag.