Het troeteldier van de Nijmeegse microbiologen zou je hem kunnen noemen, als de anammox geen bacterie was. Gisteravond verscheen opnieuw een toppublicatie over de bijzondere microbe. In Nature ditmaal. Het is de tiende publicatie in Nature of Science, de absolute topbladen in de wetenschap, waar Mike Jetten zijn naam op mocht zetten. Nummer elf wordt later deze maand verwacht, ook weer bij Nature.

De hoogleraar microbiologie houdt het nauwgezet bij – óók de scores van zijn collega’s op de faculteit. ‘Ik ben nog net geen topscoorder in de faculteit, maar ik heb nog zeventien jaar tot mijn pensioen,’ grapt hij doodserieus.

Té goed
Deze tiende Nature kwam met de nodige moeite tot stand, vertelt hij. ‘We hebben eigenlijk ons eerdere werk té goed gedaan. In het paper waarin we het genoom van anammox bekend maakten, deden we de voorspelling dat anammox hydrazine kan produceren. Datzelfde spul wordt gebruikt om raketmotoren mee aan te drijven. Toen we dat daadwerkelijk konden bewijzen, zeiden ze dat dat geen nieuws meer was…’
In deze Nature tonen de onderzoekers niet alleen aan dat de voorspelling over hydrazine juist is, maar schrijven ze ook over de ontdekking welke eiwitten deze hoog reactieve brandstof uit ammonium en stokstofmonoxide produceren.

Eiwitcomplex
‘Het was echt een tour de force om ze te overtuigen. We hebben allerlei nieuwe experimentele methodes moeten inzetten. Uiteindelijk zijn we erin geslaagd om het eiwitcomplex te isoleren dat de hydrazine maakt, een mooi rood mengsel…  Aanvankelijk lukte het niet om de eiwitten dat ook daadwerkelijk te laten doen, tot we er een extra eiwit bij deden dat de brandstof afvangt. Nu werkt het goed.’  
Jetten noemt het opvallend dat stikstofmonoxide een belangrijk ingrediënt is voor de reactie. In de begindagen van het leven was er veel stikstofmonoxide beschikbaar. ‘Het lijkt een evolutionair zeer oud principe te zijn. Toch is anammox geen levend fossiel. Het mechanisme is zeer oud, maar de bacterie heeft zich wel verder ontwikkeld.’

Langzame groeiers
‘NASA was aanvankelijk wel nieuwsgierig toen duidelijk werd dat wij van stikstofverbindingen – die natuurlijk in urine veel voorkomen – raketbrandstof maken. Maar de productie is laag hoor, daar krijg je geen raket mee naar mars. Wie weet kunnen we het ooit verbeteren.’
De groep van Jetten is gespecialiseerd in het vinden, kweken en begrijpen van bacteriën die in extreme omstandigheden voorkomen. Het zijn vaak langzame groeiers die in het lab van het Institute for Water and Wetland Research precies het juiste eten en voldoende tijd krijgen om tot een onderzoekbare hoeveelheid te vermeerderen. / Iris Roggema / foto Erik van ’t Hullenaar.