De protesten tegen racisme zijn in Amerika al twee weken in volle gang en veroorzaken een rimpeleffect over de hele wereld. Ook in Nederland protesteren duizenden mensen. Waarom gebeurt dit juist nu? Vandaag spreken amerikanisten Peter van der Heiden en Markha Valenta erover bij Radboud Reflects @Home.

Er is één ding waar Markha Valenta en Peter van der Heiden het direct over eens zijn: de protesten vanwege de dood van George Floyd die we nu in Amerika en de rest van de wereld zien, waren er niet geweest zonder Donald Trump. ‘Hij is als president een boegbeeld van alles waar progressief links tegen is,’ zegt Van der Heiden. ‘Daarnaast reageert hij anders dan anderen. In mijn herinnering is hij de eerste president die olie op het vuur van rassenonlusten gooit.’

Wereld

Van der Heiden geeft les bij American Studies en doet onderzoek naar Amerikaanse presidenten. Valenta is universitair docent Social Science aan de universiteit Utrecht. Ze vult aan: ‘Er spelen veel factoren mee in hoe de protesten vorm krijgen, maar Trump is een belangrijke. Eigenlijk was na 9/11 Europa de plek waar wit nationalisme floreerde.’ Amerikaanse vrienden van Valenta waren vaak verbijsterd over wat hier allemaal werd gezegd, bijvoorbeeld door Geert Wilders. ‘En toen kregen we Trump.’

Een jaar voor de verkiezing van Trump geloofde 50 procent van de Amerikanen dat Amerika een probleem had met racisme, zegt Valenta. ‘Nu is dat 76 procent. Dat is een ongekende stijging. Je ziet nu dus ook veel witte progressieve mensen aansluiten bij de protesten, al is de leiding nog steeds in handen van zwarte activisten.’ Dit merkt Van der Heiden ook op: ‘Er is deze keer blijkbaar een coalitie mogelijk waarbij veel mensen aansluiting vinden. En ook de rest van de wereld sluit zich hierbij aan.’

Leger

Radboud Reflects organiseert vanmiddag een online ‘current affairs interview’ over dit onderwerp. Want de protesten zijn uniek in omvang, maar ook in toon en in hoe erop wordt gereageerd. ‘Er is in Amerika één president geweest die deed waar Trump nu mee dreigt, het inzetten van het leger in eigen land,’ zegt Van der Heiden. ‘Dat was George Washington. Natuurlijk had je Lincoln, maar die deed het omdat het Zuiden zich wilde afscheiden. Trump meent nu ook dat hij dit gewoon kan doen, ook al staat in de wet dat het niet mag.’

‘De onmacht duwt mensen de straat op’

Behalve de president ziet Valenta nog meer factoren die ervoor zorgen dat mensen nu de straat op gaan. ‘Je hebt nu natuurlijk een onverwachte combinatie van het coronavirus, de economische situatie, de alomtegenwoordigheid van social media, en natuurlijk die ene video.’

Volgens Valenta is de video van de dood van George Floyd zo uniek omdat hij kraakhelder is. ‘We hebben een witte man die op de nek van een zwarte man zit, terwijl die laatste smeekt om te mogen ademhalen. Acht minuten lang vragen mensen de agent op te staan en al die tijd heeft hij een keuze,’ zegt ze. ‘En hij kiest ervoor om te blijven zitten. Je kijkt toe hoe een zwarte man langzaam voor je ogen wordt gelyncht.’

‘I can’t breathe’

Het beeld van de dominante agent die letterlijk bovenop iemand zit is volgens Valenta een visuele weergave van de verhoudingen tussen zwart en wit. Daarnaast is hij duidelijk. ‘Veel video’s van vergelijkbare situaties, zoals die van de dood van Eric Garner, zijn rommeliger en korter, het is moeilijker te zien wat er gebeurt,’ zegt ze.

‘In de video van de moord op George Floyd zit een soort eenvoud die ervoor zorgt dat de kijker wil bepalen aan welke kant hij staat. Als toeschouwer wil je zo graag ingrijpen en de moord voorkomen. Maar dat kan niet. De onmacht die dat veroorzaakt, duwt mensen de straat op. “Dit willen we niet zijn!”’

‘Het is ook de druppel die de emmer doet overlopen,’ stelt Van der Heiden. ‘Floyd was natuurlijk niet de eerste die riep “I can’t breathe”, dat deed Eric Garner ook al. Mensen zijn het gewoon ook echt zat, er is enorm veel boosheid.’ Daarnaast is er veel schaamte, zegt hij. ‘In de jaren zestig was het Lyndon Johnson al die zei: “racisme is een probleem voor heel Amerika, niet alleen voor de zwarte gemeenschap”. Maar het bleef toch iets dat veel mensen normaal vonden.’

De video veranderde dat, stelt hij. ‘Die politieman die met een arrogante blik in de camera kijkt en daarmee laat zien dat hij gewoon doet wat hij wil. Mensen schamen zich dood dat ze dat normaal zijn gaan vinden.’

Tijdens het interview van vanmiddag interviewt filosoof Frank van Caspel Valenta en Van der Heiden over de ‘uproar in America’ tijdens Radboud Reflects @Home. Het is te volgen via het YouTube-kanaal of via Soundcloud,