Een tolk vat samen, verduidelijkt en interrumpeert. Terwijl hij of zij in asielprocedures alléén mag vertalen. Susanne van der Kleij heeft niet de indruk dat ‘het compleet misgaat.’ Maar: ‘Er is een grijs gebied waarin een tolk meer informatie weglaat dan je voor een zorgvuldige asielprocedure zou willen.’

Taalwetenschapper Susanne van der Kleij tikte veertien gesprekken uit tussen een asielzoeker en een ambtenaar van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Alle gesprekken draaiden om hetzelfde: de asielzoeker vertelt zijn redenen om asiel aan te vragen. Tolken horen tijdens zo’n gesprek volgens de bestaande gedragscode van de IND precies te vertalen wat er wordt gezegd. Maar een tolk is geen vertaalmachine. ‘De tolk zit ertussen als mens, met zijn eigen sociale en communicatieve principes’, zegt Van der Kleij. Logisch dus dat een tolk het gesprek beïnvloedt. Elke ambtenaar of tolk die Van der Kleij erover spreekt, zegt ook te weten dat een tolk meer doet dan vertalen. Maar hoe subtiel de beïnvloeding precies gaat, was nog nooit onderzocht.

Korte versie
Uit de analyse van Van der Kleij blijkt nu dat tolken een veel grotere invloed hebben op de gesprekken dan formeel mag. Alleen al vanwege het feit dat zo’n tolk vaak al jarenlang aanwezig is bij dit soort gesprekken. ‘Na verloop van tijd weet de tolk heel goed wat die ambtenaar wil horen. Als een asielzoeker bij de datum van vertrek uit zijn land alleen 17 januari zegt en een tolk dat vervolgens niet vertaalt maar naar het jaartal vraagt, laat dat zien dat die tolk donders goed weet dat die ambtenaar een jaartal wil horen. In plaats van dat hij het aan de ambtenaar overlaat om naar een jaartal te vragen.’

Soms vat een tolk het wat langdradige verhaal van de asielzoeker samen en vertelt de ambtenaar een korte versie, ontdekte ze. ‘Het zou natuurlijk beter zijn als je de keuze van wat weggelaten wordt uit het gesprek niet bij de tolk legt, maar bij de ambtenaar. Het is de taak van de ambtenaar om in te schatten wat belangrijk is voor de asielprocedure.’

Opnemen
Van der Kleij heeft niet de indruk dat het compleet misgaat in de verhoren. Nergens maakte een tolk het al te bont. ‘Aan de andere kant: een asielzoeker gaat er wél vanuit dat alles wat-ie zegt wordt vertaald. En: er is een grijs gebied waarin een tolk meer informatie weglaat dan je voor een zorgvuldige asielprocedure zou willen.’

Andersom komt het ook voor dat een ambtenaar een vrij korte vraag stelt die dan door de tolk wordt ‘verduidelijkt’, waarmee die tolk het voor de asielzoeker makkelijker maakt om antwoord te geven.

Van der Kleij ziet de oplossing in het standaard opnemen van de gesprekken tussen asielzoeker en IND. ‘Zodat je die informatie achter de hand hebt als zich een probleem voordoet in de asielprocedure.’ Ze vindt daarnaast dat zowel tolk als ambtenaar alerter moeten zijn op afwijkingen in vertalingen. / Martine Zuidweg

Susanne van der Kleij promoveert 4 februari op haar onderzoek in de Aula.