Na 27 jaar keert de spraakmakende cultuurfilosoof Ton Lemaire terug op de Nijmeegse campus. De naar Frankrijk gevluchte schrijver geeft een lezing over zijn nieuwe boek Onder dieren en pleit voor een wereld zonder bio-industrie. ‘Het doet mij goed te merken dat de weerstand aan het toenemen is in Nederland.’

Ton Lemaire zette 27 jaar geleden voor het laatst een voet op de Nijmeegse campus. Hij doceerde er cultuurfilosofie, maar vluchtte naar Frankrijk. In Nederland kon en wilde hij niet meer wonen vanwege de drukte, het lawaai en de aantasting van het milieu. In de Dordogne betrok hij een afgelegen boerderij – inmiddels is hij verhuisd naar een andere – waar hij in stilte met zijn dieren een eenvoudig leven kon leiden. Lemaire schreef daar onlangs zijn achttiende boek, Onder dieren. Hij zet zich onder meer af tegen de bio-industrie en noemt de mens het ‘zorgenkind van de evolutie’, een ‘destructieve aap met suïcidale neigingen’. Het doorgeslagen consumentisme is hem een doorn in het oog en zal volgens de auteur uiteindelijk leiden tot zelfvernietiging. Op 25 oktober komt hij eenmalig terug naar de Radboud Universiteit om een lezing te geven over dit nieuwe boek.

Waarom schreef u een boek over dieren? Eerder schreef u onder meer over cultuur, filosofie en antropologie.

‘Al mijn hele leven heb ik een fascinatie voor dieren, ik heb allerlei soorten zelf gehouden en voel me betrokken bij hun lot. Dit boek sluit aan op de maatschappelijke en politieke positie die ik inneem (tegen het doorgedraaide westerse consumentisme, red.) – en ook al innam toen ik in Nijmegen op de universiteit werkte. Ik ben in het verleden intens betrokken geweest bij diverse milieugroeperingen. Ik noem mijzelf nog altijd links.’

Uw thematiek is zeer actueel. U neemt uitdrukkelijk stelling tegen de bio-industrie.

‘Ja, al was die actualiteit niet de reden om dit boek te schrijven. Ik ga er in het laatste hoofdstuk wel uitvoerig op in en tijdens mijn lezing zal ik er ook over spreken. Ik heb een grote weerzin tegen de bio-industrie – zelf ben ik vegetariër. Het doet mij goed te merken dat de weerstand aan het toenemen is in Nederland. Vrienden stuurden mij krantenknipsels toe en de Partij van de Dieren groeit gelukkig. Een belangrijk element in mijn boek is wat wij dieren aandoen, ook wilde dieren. Door ons toedoen worden veel soorten met uitsterven bedreigd.’

Hoe kunnen we de bio-industrie te lijf gaan?

‘De mainstream zegt: ‘Met zo’n enorme wereldbevolking die nog groeit en zo’n grote behoefte aan voedsel, zijn er geen alternatieven’. Dat klopt niet, die alternatieven zijn er wel degelijk. Het eerste is natuurlijk dat de mens veel minder of helemaal geen vlees gaat eten. Dat zou al een geweldige vooruitgang zijn. Er is al omstandig door allerlei mensen uitgelegd hoe verspillend de consumptie van vlees is, hoeveel energie daarvoor nodig is. Zouden mensen vegetariër worden, dan kunnen veel meer mensen gevoed worden door de inzet van dezelfde hoeveelheid land. De landbouw moet kleinschaliger worden, maar dat vergt een totale reorganisatie van de maatschappij. Denk aan een sterke reductie van de transporten, want het is waanzin dat Nederland veevoer uit Zuid-Amerika moet importeren. Ik pleit voor een transformatie van het dierindustriële complex.’

Dat is een rode draad in uw denken en schrijven. Komen we dichterbij die transformatie of drijven we er juist verder van weg?

‘Sinds 1976 schrijf ik hierover. We komen er niet dichterbij. Het is moeilijk het hele systeem radicaal te hervormen. Het kapitalisme is buitengewoon veerkrachtig en past zich telkens aan.’

Is er hoop?

‘Het heeft weinig zin daarover te speculeren. Ik denk niet dat de mensheid tijdig en vrijwillig overgaat tot zo’n radicale transformatie. Wel worden we soms gedwongen door calamiteiten, bijvoorbeeld door de steeds terugkerende economische crisis. Maar we zijn voortdurend bezig met een vlucht vooruit en zodra het weer iets beter gaat – er sprake is van groei – zijn we weer in een juichstemming. Het is een cyclisch gebeuren, ik ben daar niet al te optimistisch over.’

In Parijs werden in 2015 afspraken gemaakt om zorgvuldiger om te gaan met onze planeet. Is dat vooruitgang?

‘Zo’n klimaatakkoord vind ik natuurlijk prima. We kunnen ook niet anders; dit is verlicht eigenbelang. Maar kijk eens hoe elk stapje moet worden bevochten en stuit op weerstand en wantrouwen van heel veel mensen en staten. Zie hoe de Verenigde Staten zo lang mogelijk de kop in het zand steken waardoor die doelstelling van niet meer dan twee graden tempertuurstijging niet gehaald wordt. Gaat het zo door, dan zal je zien dat de mensheid al vechtend en ruziënd ten onder gaat.’

Een figuur als Donald Trump moet u wel heel boos maken.

‘Trump vind ik een ramp voor de wereld, een schande voor Amerika en een symptoom van zijn verval en verloedering. Ja, ik word daar heel boos en gefrustreerd van. Maar ik kan mij handhaven doordat ik hier in Frankrijk mooi woon en er in mijn directe kleine omgeving weinig last van heb. Ik volg het wereldgebeuren via televisie, kranten en internet en kan dat moeilijk van me afzetten. Op mijn manier neem ik eraan deel, met name door het schrijven van boeken. Maar het is letterlijk en figuurlijk op afstand. Niet voor niets ben ik uit Nederland weggegaan.’

Verheugt u zich op het weerzien met de universiteit?

‘Dat is een beetje dubbel. Het verheugt me te horen dat er al veel aanmeldingen voor de bijeenkomst zijn. Ik geef graag lezingen, de respons in een zaal is hartverwarmend. Ik vind het bezoek leuk omdat ik bepaalde mensen zal terugzien en omdat ik nog altijd een band heb met Nijmegen. Anderzijds blijf ik in Nederland toch een buitenstaander. Ongewild is dat mijn positie geworden, zonder dat ik die zo gezocht heb – maar het is wel de realiteit.’

De lezing van Ton Lemaire, georganiseerd door Radboud Reflects, is op 25 oktober. Aanmelden kan hier. Het boek Onder dieren. Voor een diervriendelijker wereld (34,99 euro), verscheen bij Ambo Anthos.