Wetenschappers maken zich zorgen over de geplande bezuiniging op Europese onderzoeksgelden. Voormalige beurswinnaars verenigen zich nu om een sterk tegengeluid te laten horen, hoogleraar Karin Roelofs is een van hen.

Als zelfs een toptijdschrift als Nature zich met een politieke discussie gaat bemoeien, weet je dat er iets ernstigs aan de hand is in wetenschapsland. ‘Onzinnig’, zo noemt het vakblad deze week de plannen van de Europese Commissie om het budget voor de European Research Council (ERC) met zo’n 10 procent te korten. En dat terwijl het ‘vlaggenschip van de Europese wetenschap’ harder nodig is dan ooit in coronatijden, aldus het hoofdredactioneel commentaar.

Wat is er aan de hand? De ERC is een Europees agentschap dat elk jaar subsidies verstrekt voor zogeheten ongebonden, fundamenteel onderzoek (in 2020 2,2 miljard euro). Dat zijn projecten waarbij onderzoekers in de eerste plaats de wereld om ons heen beter willen begrijpen, zonder dat er meteen een praktische toepassing in het verschiet hoeft te liggen.

Immuunsysteem

Nederlandse universiteiten zijn relatief succesvol in het binnenhalen van ERC-subsidies, de Radboud Universiteit in het bijzonder. Denk bijvoorbeeld aan onderzoek naar de bijzondere eigenschappen van methaan-etende bacteriën, waarvoor hoogleraar microbiologie Mike Jetten in 2008 en 2013 een ERC-beurs kreeg. Of aan subsidies voor een beter begrip van ons immuunsysteem – hoogleraren Carl Figdor en Mihai Netea kregen hiervoor vorig jaar allebei nog een ERC Advanced Grant van zo’n 2,5 miljoen euro.

Zeker dit laatste soort onderzoek kan waardevolle kennis opleveren die ons de corona-pandemie uit kan helpen, schrijft Nature. Tot nog toe zijn al 180 ERC-projecten zeer relevant gebleken tijdens de huidige coronacrisis. Juist tijdens een pandemie moet je niet op dit soort onderzoek willen korten, redeneert het Britse tijdschrift dan ook.

Zorgwekkend

Toch is dat precies wat de Europese Commissie voorstelt. Zij wil het geplande budget voor dit soort onderzoek beperken van 94 miljard (voor de periode 2021-2027) naar 80 miljard euro. Voor ERC-projecten zou nog slechts 1,9 miljard euro per kalenderjaar beschikbaar zijn – een stuk minder dan de huidige 2,2 miljard.

‘Erg zorgwekkend’, zegt ook Karin Roelofs, hoogleraar psychopathologie bij het Behavioural Science Instituut en Donders Instituut. Ze haalde in 2013 zelf een ERC Starting Grant binnen, en in 2018 een ERC Consolidator Grant. ‘Veel fundamenteel onderzoek is afhankelijk van ERC-gelden, omdat er bijna geen andere subsidies zijn waarbij je geld kunt krijgen voor toponderzoek dat puur door nieuwsgierigheid wordt gedreven.’

‘Politici horen het liefst hoe we een concreet probleem kunnen oplossen’

Bij de financiering van onderzoek ligt steeds meer nadruk op de vraag hoe resultaten de maatschappij ten goede zullen komen. Jammer, vindt Roelofs: ‘Politici horen het liefst dat we wel even onderzoeken hoe we een concreet probleem kunnen oplossen. Helaas is de boodschap dat juist fundamenteel onderzoek op de lange termijn bijdraagt aan oplossingen op bijvoorbeeld klimaat- of gezondheidsgebied moeilijker te verkopen.’

Dit maakt het ERC-programma kwetsbaar om het onderspit te delven als ‘Brussel’ moet bezuinigen, zegt Roelofs. ‘Terwijl het mooie juist is dat politieke overwegingen geen rol spelen in beoordelingen van ERC-aanvragen. Wetenschappelijke excellentie is het enige criterium. Dat maakt de ERC juist zo succesvol.’ Evaluatiecijfers uit 2018 bevestigen dit. De helft van de gehonoreerde projecten leidde tot wetenschappelijke vooruitgang en een op de vijf tot een heuse doorbraak. Ook komen er veel patenten voort uit ERC-projecten, terwijl die geen hoofddoel zijn van het programma.

Petitie

Om de druk op Brussel op te voeren heeft Roelofs samen met achttien mede-laureaten – uit heel Europa en van verschillende vakgebieden – een organisatie opgezet die de belangen van de ERC moet gaan behartigen. Roelofs is vicevoorzitter van deze Association for ERC grantees. ‘We willen opkomen voor ongebonden onderzoek. De ERC kan als Europees agentschap zelf niet in actie komen, maar laureaten natuurlijk wel.’

Als een van de eerste activiteiten zal het gezelschap deze maand samen met actiegroep ‘Friends of the ERC’ een petitie aanbieden aan Europese politici met de oproep om de geplande bezuinigingen terug te draaien. De petitie telt al meer dan 22.000 handtekeningen.

Geen eliteclubje

Maar het gezelschap van ERC-laureaten heeft nog meer plannen. Roelofs: ‘We willen de stem zijn van wetenschappelijke excellentie in het algemeen. We zijn geen eliteclubje, maar hopen dat zoveel mogelijk mensen die ooit een ERC-beurs kregen lid worden. Zo kunnen we nog beter opkomen voor het belang van curiosity-driven frontier research.’ De Radboud Universiteit steunt de organisatie, aldus Roelofs, onder meer financieel.

Ook gaat de Association for ERC grantees een mentor-systeem opzetten. Daarmee wil ze ondersteuning bieden aan landen en universiteiten die weinig ERC-beurzen binnenhalen, bijvoorbeeld in Zuid- en Oost-Europese landen. Roelofs: ‘Het succes en nut van de ERC staat of valt bij een eerlijke herverdeling van Europese gelden. Als oud-leaureaten kunnen we hierbij helpen.’

Debat

Aanstaande donderdag, tijdens de (online) European Research and Innovation Days, wordt de Association for ERC grantees officieel gelanceerd. Dan zal ook de overhandiging van de petitie plaatsvinden aan EU-officials, gevolgd door een debat met onder anderen Roelofs en Jean-Pierre Bourguignon, de voorzitter van de ERC.

En vervolgens is het afwachten of de lobby effect sorteert. Het antwoord komt eind dit jaar, wanneer de Europese Commissie definitief beslist over het budget voor Horizon Europe, het programma waar de ERC-beurzen onderdeel van uitmaken.