De kogels vlogen bij haar door de straat. Oud-Radboudstudent en -medewerker Romielle woont en werkt in Myanmar en maakte de militaire staatsgreep van 1 februari van dichtbij mee. Ze weigert lijdzaam toe te zien hoe Myanmar wegdrijft van de democratie. ‘Ook ik heb een stem.’

Even is ze in Nederland. Maar zodra het kan, gaat ze terug naar Myanmar. Ondanks de coup en de gewelddadige chaos die daarop volgde. Ondanks de nijpende situatie rondom corona in het land. ‘Mijn thuis is daar’, zegt Romielle, die om veiligheidsredenen niet met haar echte naam in dit artikel wil. ‘Dat geef je niet zomaar op’, vertelt ze in een oer-Hollands restaurant aan de rand van Zeist, het dorp van haar jeugd.

Romielle – die aan de Radboud Universiteit heeft gestudeerd en gewerkt – is docent en academisch directeur van een private, non-profit universiteit voor geesteswetenschappen in Yangon, de grootste stad van Myanmar. Sinds 2019 woont ze in het Zuidoost-Aziatische land.

‘Er zijn studenten van mij opgepakt en verdwenen. Die zijn tot op de dag van vandaag nog niet terug’

Omdat haar vader ziek werd, vloog ze terug naar Nederland. De bedoeling was om snel weer terug te keren naar Myanmar, maar sinds de coup van 1 februari gaat dat niet zomaar. De overheidsdiensten liggen op hun gat. Haar aanvraag om het land in te kunnen reizen, ligt ergens op een stapel van een Myanmarese ambtenaar met andere prioriteiten.

En dus doet ze haar werk van achter haar laptop, in het huis van haar moeder in Zeist. Ze geeft online college, ontwikkelt onderwijsprogramma’s en doet bestuurlijke taken voor de kleine en jonge universiteit. Het contrast tussen haar logeerplek tussen de bossen van de Utrechtse Heuvelrug en haar gebruikelijke woonplek, miljoenenstad Yangon, had niet groter kunnen zijn.

Helemaal nu Myanmar dit jaar in chaos is gestort. Het democratisch gekozen bestuur, onder leiding van Nobelprijswinnaar Aung San Suu Kyi, werd op 1 februari aan de kant geschoven door het leger. De Myanmarezen, die het afgelopen decennium hebben mogen ruiken aan de democratie, reageerden massaal door hun werk neer te leggen en de straat op te gaan.

De prijs die zij daarvoor betaalden was hoog. Volgens het AAPP, een organisatie van voormalig politiek gevangenen uit Myanmar, staat de teller sinds de het begin van de Lenterevolutie op meer dan duizend doden. Bijna achtduizend burgers worden gevangen gehouden. De beelden van het geweld in de straten van Yangon en daarbuiten schokten dit voorjaar de wereld.

Als docent aan de universiteit stond Romielle opeens midden in de revolte. ‘Er zijn studenten van mij opgepakt en verdwenen. Die zijn tot op de dag van vandaag nog niet terug. Ik weet niet of ze gemarteld zijn, of ze nog leven. Terwijl ik zeker weet dat zij niets anders hebben gedaan dan demonstreren tegen een niet-legitieme machtsovername.’

Direct na de coup viel het met het brute geweld nog mee, vertelt Romielle, die zelf ook regelmatig meeliep in de massale demonstraties. ‘Er hing bijna een soort festivalsfeer. De mensen waren boos, maar niet agressief. Op de spandoeken stonden allemaal creatieve leuzen. Omwonenden kwamen tijdens protesten naar buiten om eten en drinken uit te delen.’ Toen het leger met scherp begon te schieten was die gemoedelijke sfeer snel verdwenen. Het protest veranderde zo in een guerrillastrijd.

Waarom ging jij als westerse expat mee naar demonstraties?

‘Mijn vrienden zijn Myanmarezen. Ik spreek de taal nog niet goed, dus ik omring me vooral met hoogopgeleiden, die Engels spreken. De meesten zijn student, wetenschapper of kunstenaar. Dat zijn precies de groepen waar veel kritisch geluid vandaan komt. Ik kan het niet maken om achter mijn computer te blijven zitten, terwijl het land in puin ligt en ook ik een stem heb.’

Wat merkte je zoal van de protesten in het dagelijks leven?

‘Ik woon in een wijk waar veel verzet is. Regelmatig renden de demonstranten daar door de straat, op de vlucht voor militairen. Ik woon zes hoog en het was soms niet te houden op mijn balkon – vanwege het traangas.’

‘Tegen mijn studenten zeg ik dat deze reus, het leger, vroeg of laat op zijn knieën gaat’

‘Tijdens online colleges hoorde ik mezelf soms terloops zeggen dat ik mezelf even op mute zette, omdat er geschoten werd op straat. Alsof ik zei dat de hond aan het blaffen was. Mijn bureau had ik al verplaatst naar het midden van de kamer – weg van het raam. Die malloten van het leger schieten gewoon in de lucht en lukraak op gebouwen – je weet nooit waar zo’n kogel terechtkomt.’

Hoe reageerden je studenten op de gewelddadigheden?

‘Die waren enorm afgeleid. Ze waren elders met hun gedachten. Ik heb daarop ingespeeld door een nieuw vak te ontwikkelen: weerbaarheid en verzet. Maar ik zei ook dat het oké was als studenten druk waren met verzetsactiviteiten, dat ze dan niet hoefden in te schakelen voor college.’

‘Overigens hebben wij ons als private universiteit ook afgevraagd of we nog wel onderwijs moesten geven. Als reactie op de coup hebben heel veel overheidsdiensten het werk neergelegd. Onder de noemer van de ongehoorzaamheidsbeweging gingen ook publieke universiteiten dicht. Wat voor signaal geef je dan af door onderwijs te blijven geven? Toch kozen wij om door te gaan: onderwijs is een basisrecht en niet alle studenten waren actief in het verzet.’

Wat zullen de protesten het volk brengen? Het leger heeft de macht een half jaar na de coup nog in handen.

‘Wat ik tegen mijn studenten zeg is dat deze reus, het leger, vroeg of laat op zijn knieën gaat. Het heeft totaal geen steun, geen legitimiteit. Elke dag nog lees ik weer dat er soldaten overlopen. Er ontstaan scheuren in het bolwerk van het regime.’

‘Het is een uitputtingsslag. De ongehoorzaamheidsacties treffen niet alleen het leger, maar ook de Myanmarese bevolking zelf. Medici, OV-medewerkers, leerkrachten, havenarbeiders; ze hebben allemaal het werk neergelegd. Sommigen zijn nu hun baan kwijt. Of ze zijn opgesloten, of ondergedoken. Anderen zijn gedwongen het werk weer op te pakken. Maar ook dat is gevaarlijk want dan word je gezien als overloper. Er zijn soms aanslagen op mensen die voor het regime werken. Die worden dan neergeknald.’

Hoe kijk je naar de positie van Aung San Suu Kyi, die in februari is afgezet en gearresteerd? In het buitenland heeft zij veel aanzien verloren door geen stelling te nemen tegen de genocide op de Rohingya-bevolking in Myanmar.

‘Ze was dan wel de leider van de burgerregering, maar het leger had de touwtjes altijd nog in handen in het land. Het is in de grondwet bepaald dat de legergezinde partij altijd een meerderheid van de zetels heeft. Als Suu Kyi zich had uitgesproken tegen het geweld tegen de Rohingya dan had dat het einde van de burgerregering kunnen betekenen. Ik praat het niet goed – het blijft verwijtbaat dat ze nooit stelling heeft genomen tegen de genocide, maar ze heeft een heel ingewikkelde afweging moeten maken.’

‘Bij de verkiezingen in november vorig jaar was ik internationaal waarnemer, om te zien of de verkiezingen eerlijk verliepen. De conclusie was duidelijk: er was niks mis met de verkiezingen. Aung San Suu Kyi heeft eerlijk gewonnen. Hoe er in Myanmar en in het buitenland naar haar wordt gekeken, verschilt nogal. In Myanmar wordt ze gezien als een beschermvrouwe, ze geniet eindeloos respect.’

Ben je zelf betrokken geweest bij het verzet tegen het leger?

‘Met kunstenaars heb ik banners en telefoonstickers ontworpen en laten drukken. Dan was ik degene die vervolgens al die spullen door de stad vervoerde op de fiets. Dan dacht ik wel: als ze me nu maar niet controleren. Als buitenlander heb je het voordeel dat soldaten je met rust laten. Ze willen geen gedoe met buitenlandse machten.’

‘Een andere manier hoe ik het verzet heb gesteund is financieel. De lonen liggen voor expats hoger dan voor de lokale bevolking, dus ik kon wel wat opzij leggen voor de goede zaak.’

‘Ik ben niet het type expat dat meteen weer vertrekt als het even tegen zit’

Je woont pas sinds 2019 in Myanmar. Hoe kom je zo betrokken bij het land?

‘Ik ben me in korte tijd sterk verbonden gaan voelen met het land. Voor mijn verhuizing naar Myanmar woonde ik in Cambodja. Dat was het eerste land waar ik op een enkele reis naartoe ging. Toch heb ik dat onverklaarbare gevoel van verbondenheid nooit zo gehad met Cambodja als met Myanmar. Dat zit ‘m in het contact met de mensen die er wonen. Myanmarezen zijn van nature vreedzaam en coöperatief, maar ze zijn ook strijdbaar. Vooral jongeren voegen de daad bij het woord: ze zijn bereid om hun leven te geven voor de democratie.’

‘Toen het zo gruwelijk fout ging in februari dachten sommige vrienden en familieleden in Nederland: nu komt ze wel terug. Maar dat is nooit een serieuze optie geweest. Ik ben niet het type expat dat meteen weer vertrekt als het even tegen zit. Ik voel me daarom op een bepaalde manier ook schuldig dat ik nu veilig in Nederland ben – en de Myanmarezen niet.’

Als je ziet wat er allemaal gebeurt in Myanmar – wat doet dat met jou?

‘Ik ben enorm verdrietig. De bevolking wordt veel leed aangedaan. Maar ik ben ook teleurgesteld. Ik noem mezelf humanist – alle mensen deugen, dat verhaal – maar ik word nu met de neus op de feiten gedrukt dat een kleine groep machtsbeluste idioten er zo’n zooitje van kan maken.’

‘Daar komt corona nu nog bovenop. De Myanmarezen zitten als ratten in de val. Ze kunnen het land niet uit en hebben geen overheid waar ze zich toe kunnen wenden. Het leger verrijkt zichzelf en neemt alle zuurstoftanks in. Burgers moeten het zelf maar uitzoeken. Het is zo treurig.’