Al negen weken lang protesteren studenten en wetenschappers van de Boğaziçi University in Istanbul tegen hun nieuwe rector, die door president Erdoğan werd benoemd. Twee Nijmeegse onderzoekers met een verleden aan de prestigieuze Turkse universiteit kijken met angst naar de gebeurtenissen. ‘De onafhankelijke wetenschap staat op het spel.’

Professoren staan inmiddels al zo’n twee maanden elke dag met hun rug naar het Rectoraatsgebouw van de prestigieuze Boğaziçi University in Istanbul, ongeacht het weer. Ook studenten gaan iedere dag opnieuw de straat op. Ze weigeren samen te werken met hun nieuwe rector, die door de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan werd benoemd.

Op nieuwjaarsdag, iets na middernacht, ontvingen alle medewerkers en studenten een mail met de mededeling dat Melih Bulu de nieuwe rector is van hun universiteit. De benoeming van Bulu, een voormalig rector van een niet erg hoog aangeschreven privé-universiteit die banden heeft met Erdogans AK-partij, lijkt gebaseerd op zijn politieke voorkeuren in plaats van op zijn academische merites.

Nieuwe faculteiten

‘Deze persoon heeft niet de juiste kwalificaties om een universiteit te leiden’, zegt een Turkse onderzoeker van de Radboud Universiteit die aan de Boğaziçi University studeerde. Vanwege de gespannen situatie in de Turkse gemeenschap wil deze medewerker zijn of haar naam liever niet gepubliceerd zien. ‘Bijna alle professoren en docenten aan Boğaziçi promoveerden aan hoog aangeschreven buitenlandse universiteiten zoals Stanford of Berkeley. Bulu, die promoveerde in Business Management, haalde zijn diploma aan Boğaziçi. Hij zou normaal nooit voor deze positie in aanmerking komen: om academische inteelt te voorkomen, neemt de universiteit geen eigen promovendi aan als hoogleraar.’

‘De academische merites van Bulu zijn niet geschikt voor Boğaziçi’, zegt ook een tweede Turkse onderzoeker van de Radboud Universiteit, die aan de Boğaziçi University studeerde en werkte en eveneens anoniem wil blijven. ‘Zijn publicatielijst maakt weinig indruk en hij kwam al in opspraak voor plagiaat in zijn proefschrift.’

‘Bulu kwam al in opspraak voor plagiaat in zijn proefschrift’

Al sinds zijn aantreden is Bulu op zoek naar een vicerector, maar geen enkele academicus binnen de universiteit wil met hem samenwerken. De rector opende daarom maar twee nieuwe faculteiten, in de Rechten en in de Communicatiewetenschappen. ‘De verwachting is dat de nieuwe vicerectoren op hun beurt stafleden zullen benoemen die het beleid van de overheid steunen.’

Empirisch bewijs

De aanstelling van de nieuwe rector komt niet geheel als een verrassing. De greep van de Turkse overheid op de universiteiten die met publiek geld (zie kader, red.) worden gefinancierd, werd de laatste jaren steeds sterker, zeker sinds de mislukte staatsgreep in 2016. ‘De overheid snijdt stelselmatig in de financiën van de universiteit’, zegt onderzoeker één. ‘Ook de academische vrijheid nam beetje bij beetje af. Als deze situatie doorzet, dan moeten mijn vrienden daar plaats maken voor andere onderzoekers van nieuwe faculteiten.’

Vooral de cultuur aan Boğaziçi University waarbij iedereen zijn mening kan geven, is een doorn in het oog van de Turkse president. ‘Studenten en medewerkers kunnen meningen hebben die verschillen van die van de overheid’, zegt onderzoeker twee. ‘Ze hebben genoeg zelfvertrouwen om die mening te uiten en te staven met historische of empirische argumenten. Allemaal dingen die Erdogan niet leuk vindt.’

Geen luidsprekers

De Turkse onderzoekers in Nijmegen volgen de protesten via sociale media zoals Twitter, Instagram en WhatsApp. ‘Mensen in Turkije die alleen televisie kijken of kranten lezen, horen enkel het verhaal van de overheid’, zegt onderzoeker twee. ‘De Turkse televisiezenders, die in handen zijn van Erdogan, noemen studenten terroristen. Ook kranten verspreiden fake news over de protesten.’

De professoren staan nog steeds elke dag voor het Rectoraatsgebouw, zelfs als het regent of koud is, zegt medewerker één. ‘Hun protest is niet zonder risico, want de overheid betaalt hun salaris. En toch gaan ze door, soms op inventieve wijze. Het gebruik van luidsprekers is verboden, dus houden ze hun toespraken met luide stem. Ze willen gewoon niet samenwerken met de nieuwe rector.’

Ook studenten die protesteren, zetten heel wat op het spel. Vier weken geleden werden 31 studenten gearresteerd, regenboogvlaggen van LBGTQ-protestanten werden in beslag genomen. ‘De studenten zijn vrijgelaten, maar het betekende bijna het einde van het protest’, zegt onderzoeker twee. Wie gearresteerd wordt, kan immers in de gevangenis belanden of een strafblad krijgen, waardoor de overheid hen in de toekomst documenten of andere gunsten kan weigeren. ‘Daarom vragen ouders aan hun kinderen om niet te protesteren.’

Wereldburgers

Toch gaan de studenten door met protesteren. Daar is een reden voor: van de twee miljoen Turkse scholieren die ieder jaar meedoen aan de toelantingsexamens voor de universiteit, zijn alleen de beste duizend welkom aan Boğaziçi. ‘Alle studenten hebben twintig jaar hard gewerkt om te raken waar ze nu zijn‘, zegt onderzoeker één. ‘Zij en hun families hebben hier stevig in geïnvesteerd. Daarom zijn ze zo boos: al hun inspanningen dreigen in het water te vallen, het curriculum van studenten kan van de ene op de andere dag veranderen. Ze zullen niet zomaar ophouden met protesteren.’

De twee alumni prijzen vooral de openheid van de universiteit. ‘Academische integriteit en vrijheid zijn heilig aan Boğaziçi’, zegt onderzoeker twee. ‘Alle opinies en culturen zijn welkom. Studenten met een hoofddoek zijn in het verleden altijd met open armen ontvangen aan Boğaziçi, ook al was het tegen de wet.‘

De eerste twee jaar van hun studie krijgen alle studenten een algemene vorming in disciplines als filosofie en geschiedenis. Pas daarna specialiseren ze zich in een vak. Volgens onderzoeker twee kan een studie aan Boğaziçi mensen fundamenteel veranderen.  ‘Ik had studiegenoten uit arme, landelijke gebieden. Door hun studie aan Boğaziçi werden ze echte wereldburgers. Ik vrees dat dat in de toekomst niet meer kan.’

Door de inmenging van Erdogan dreigen goede publieke universiteiten in de toekomst te verdwijnen uit Turkije, vreest onderzoeker één. ‘Er blijven een paar goede private universiteiten over, maar je moet al heel rijk zijn om daar te studeren. Vrienden van mijn generatie met voldoende geld sturen hun dochters en zonen naar de VS om een bachelor te doen. Dat is slecht voor de toekomst van het land: welke slimme mensen blijven in Turkije over om problemen als klimaatverandering aan te pakken? Ook de Europese relatie met Turkije zal eronder te lijden hebben.’

Pessimistisch

Wat er de komende tijd aan de universiteit aan de Bosporus gaat gebeuren, is koffiedik kijken, maar optimistisch zijn de Turkse onderzoekers in Nijmegen niet. Ze vrezen dat de huidige academische staf zal worden vervangen door wetenschappers die de overheid steunen, waardoor de kwaliteit en onafhankelijkheid van onderwijs en onderzoek zal afnemen.

Eén ding weten de Turkse onderzoekers zeker: Erdogan zal zich niet zomaar gewonnen geven. ‘Hij heeft al ngo’s gesloten en burgemeesters benoemd. Protesten aan een relatief kleine universiteit boezemen hem geen angst in. Ik hoop vooral dat hij geen geweld zal gebruiken om de protesten in de kiem te smoren’, zegt onderzoeker één.

‘Alleen als er heel grote gevolgen zijn voor de economie, kan de president nog op zijn schreden terugkeren’, zegt onderzoeker twee. ‘Bijvoorbeeld als belangrijke Europese landen of de Verenigde Staten sancties opleggen aan de Turkse overheid als ze de universiteit niet met rust laten. Maar ik vrees dat dat niet zal gebeuren.’

Onafhankelijke wetenschap

De situatie aan Boğaziçi staat niet op zichzelf, waarschuwen de onderzoekers. ‘Ik dacht ook niet dat dit in Turkije zou gebeuren toen ik daar destijds studeerde’, zegt de eerste onderzoeker. ‘Als je kijkt naar het aantal mensen dat gelooft in fake news en in complottheorieën, heb ik soms het idee dat de wetenschap in de verdringing is. De vorige president van de Verenigde Staten Donald Trump, op wie de helft van de Amerikanen stemde, dreigde ermee om geld van universiteiten af te nemen wegens linkse indoctrinatie.’

‘Dit kan ook in Nederland gebeuren’

Of een situatie zoals in Turkije ook in Europa zou kunnen gebeuren? Natuurlijk, zegt onderzoeker één. ‘Meer nog, het ís hier al gebeurd. Kijk maar naar de Central European University (de door filantroop George Soros opgerichte universiteit moest gedeeltelijk verhuizen naar Wenen, omdat ze van de Hongaarse overheid bepaalde diploma’s niet mocht uitreiken, red.). We moeten oppassen dat er wereldwijd niet slechts honderd universiteiten overblijven die denken dat wetenschap de juiste manier is, en dat de rest verdwijnt. Dit kan ook in Nederland gebeuren.’

De radiostilte van Nederlandse universiteiten over de situatie aan Boğaziçi frustreert de Turkse onderzoekers. ‘Waarom maakt de KNAW geen statement?’, vraagt de eerste onderzoeker zich af. ‘Ze zouden kunnen zeggen dat ze wetenschappers waar ook ter wereld steunen. Dit gaat over de toekomst van onafhankelijke wetenschap.’

De namen van de onderzoekers zijn bekend bij de redactie.