Afgelopen woensdag nam de Tweede Kamer een motie aan waarin ze minister Van Engelshoven (OCW) oproept om zelfcensuur in het hoger onderwijs terug te dringen en te voorkomen. Forum voor Democratie wil zelfs 'in verzet komen tegen docenten.'

VVD’er Pieter Duisenberg zwengelde het debat over zelfcensuur een jaar geleden aan. Het voormalig kamerlid, momenteel voorzitter van de Vereniging van Universiteiten (VSNU), vroeg zich destijds af of wetenschappers binnen de academische muren wel vrijuit kunnen spreken over hun politieke voorkeuren.

Zo zei hij tijdens een debat op de Universiteit Leiden dat mensen bijvoorbeeld bepaalde colleges mijden omdat ze daar het gevoel hebben niet te kunnen zeggen wat ze willen, ‘En verlaten anderen zelfs de wetenschap.’ Vooral wetenschappers met rechts-conservatieve meningen zouden onder druk staan – met zelfcensurering tot gevolg.

Duisenberg riep de Koninklijke Akademie van Wetenschappen (KNAW) op tot onderzoek. Dat adviesorgaan rapporteerde afgelopen maart aan de Tweede Kamer dat er ‘geen signalen [zijn] dat er in de wetenschap in Nederland structureel sprake is van zelfcensuur en beperking van diversiteit aan perspectieven, maar we moeten wel alert blijven.’ Toch stemde een meerderheid van de Kamer afgelopen woensdag voor een motie van VVD-Kamerlid Judith Tielen om zelfcensuur binnen de academie tegen te gaan.

Boycot

Marcel Wissenburg, Nijmeegs hoogleraar politicologie, kan zich vinden in de motie. Dat je je als rechtse wetenschapper in een marginale positie bevindt – en jezelf daarom constant moet verdedigen, soit.

Onwenselijker vindt hij de boycot van sprekers op universiteiten. In Wageningen leverde de komst van klimaatscepticus Matt Rigney afgelopen jaar tot veel protest en de Canadese hoogleraar Sirma Birge, criticaster van intersectioneel feminisme, werd bij aanvang van haar lezing aan de Universiteit van Amsterdam zozeer uitgejouwd dat ze onverrichterzake het podium verliet.

De Radboud Universiteit kent een soortgelijke situatie. Toen Diederik Stapel in 2016 door Honoursstudenten werd uitgenodigd voor een lezing op de Nijmeegse campus trokken zij hun uitnodiging op verzoek van het college van bestuur weer in. De lezing kon alsnog doorgang vinden, maar dit keer georganiseerd door wijlen studentenpartij De Vrije Student. ‘Iedereen is vrij om te spreken. We kunnen juist leren van zijn verhaal,’ dacht lijsttrekker Caspar Safarlou.

Daar sluit Wissenburg zich bij aan. Sommige sprekers moet je inderdaad niet uitnodigen, stelt hij. Maar alleen omdat ze niet bijdragen aan het wetenschappelijke debat. Een chansonnier die vieze liedjes zingt, bijvoorbeeld (‘Al kan dat bij muziekwetenschappen weer relevant zijn.’). Onwelgevallige politici, gevallen academici – die moeten gewoon welkom zijn. ‘Mits ze bereid zijn om in discussie te gaan.’

Safe Space

Uit de Amerikaanse academische wereld waaide de safe space over: een veilige leeromgeving, waarin niemand mag worden gekwetst. In praktijk wordt de collegezaal daarmee een plek waar geen ruimte is voor een onwelgevallige of controversiële mening. Wissenburg: ‘Omdat we niet op onze tere zieltjes getrapt mogen worden.’

Zelf pleit hij voor een heel andere invulling van de safe space. ‘Op de universiteit word je niet gewogen op je persoon, maar op de kwaliteit van je argument. Juist dat onderscheidt de universiteit van de maatschappij: binnen de academie moet je alles kunnen zeggen, zonder terughoudendheid.’

Baudet

Of Ingrid van Engelshoven (minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) de aangenomen motie gaat uitvoeren is nog maar de vraag. Omdat er in het regeerakkoord niets over dit onderwerp afgesproken is, heeft zij de vrijheid de oproep naast zich neer te leggen. Hoe het anti-zelfcensuurbeleid eruit zou moeten zien is vooralsnog onduidelijk – wat wetenschappers er in de praktijk van gaan merken ook.

Het Forum voor Democratie wacht de maatregelen in ieder geval niet af. Paul Cliteur –hoogleraar rechtswetenschap in Leiden en voorzitter van het wetenschappelijk bureau van het FvD—spreekt op 30 juni op het FvD-jongerencongres over de vermeende linkse signatuur van de academie. De titel: ‘Kom in verzet tegen je docenten!’

De Radboud Universiteit maakt zich overigens niet zoveel zorgen dat de wetenschappelijke vrijheid in Nijmegen in het geding is. Woordvoerder Martijn Gerritsen: ‘Wij stimuleren diversiteit juist, dat staat ook in het Strategisch Plan benoemd. We hebben niet voor niets Change Perspective als motto.’