Europese zeegrasvelden worden nog maar langzamer kleiner en nemen soms zelfs weer in omvang toe. Dat blijkt uit een nieuwe studie van onder anderen de Nijmeegse milieukundige Marieke van Katwijk. Milieumaatregelen van de afgelopen decennia om de waterkwaliteit te verbeteren, lijken hun vruchten af te werpen.

Zeegrassen zijn belangrijk voor biodiversiteit en klimaat. De onderwaterplanten halen CO₂ uit de atmosfeer, beschermen de kust en zijn een schuilplaats voor opgroeiende vissen zoals haringen. Ze komen voor in ondiepe kustgebieden op alle continenten. Wereldwijd loopt het aantal zeegrasvelden al tientallen jaren sterk terug. Het gevolg van verslechterde waterkwaliteit, door intensievere landbouw en industrie, denken wetenschappers.

Aantallen

De nieuwe Europese studie, vorige week verschenen in vakblad Nature Communications, bracht de veranderingen in zeegrasaantallen voor het eerst goed in kaart voor de vier soorten die in Europa voorkomen. Ten opzichte van de eerste waarnemingen eind negentiende eeuw is in ons continent een derde van het zeegras verdwenen, berekenden de onderzoekers onder leiding van de Portugese Carmen de los Santos van de Universiteit van de Algarve.

Vanuit de Radboud Universiteit was Marieke van Katwijk (Milieukunde) betrokken bij de studie. Ze licht toe: ‘In alle Europese zeeën groeit zeegras, van de Oostzee en Noordzee tot aan de Middellandse Zee. Voor al die locaties hebben we bekeken hoe het zeegras veranderde over de laatste decennia: qua oppervlakte, dichtheid van de begroeiing, of de diepte tot waar de grassen voorkwamen.’ Staat zeegras dieper onder de zeespiegel, dan is dat een teken van relatief helder water.

Kentering

De wetenschappers verzamelden de benodigde gegevens door bestaande monitoringsreeksen en wetenschappelijke literatuur door te spitten, vertelt Van Katwijk. Het bleek een flinke uitdaging om een analysemethode te vinden om al die getallen op een betrouwbare manier te combineren. ‘De tijdseries vertonen gaten, en de methodiek is in alle landen anders.’

Uiteindelijk leidde het tot resultaat: de zeegrasarealen bleken weliswaar drastisch kleiner geworden de laatste 150 jaar, maar sinds het jaar 2000 is er juist sprake van een toename, van 20 procent per decennium. Een verrassende kentering die haaks staat op de staat van de biodiversiteit op land. Die is zo dramatisch, schreef de VN in mei in een onderzoeksrapport, dat wordt gevreesd voor een grote uitstervingsgolf.

Dat het met zeegras wel de goede kant op gaat is een gevolg van verbeterde waterkwaliteit, legt Van Katwijk uit. Denk aan een kleinere instroom van voedingsstoffen uit de landbouw en minder troebel water.

‘Je ziet nu het effect van milieu- en beleidsmaatregelen die de afgelopen decennia genomen zijn. 68 procent van het herstel valt toe te schrijven aan beleidsmaatregelen. Naast een lagere toegestane stikstofuitstoot gaat het dan bijvoorbeeld om minder afvalwaterlozing en het herstellen van rivierlopen. Veel zeegras groeit in de buurt van riviermondingen.’

Waddenzee

Toch blijft er nog voldoende reden voor zorg. Vier-vijfde van de toename komt op conto van slechts één soort, het snelgroeiende zostera noltii. Van Katwijk: ‘Dat verwacht je ook, want die soort past zich het snelste aan. In de Noord-Duitse Waddenzee komt die nu zelfs meer voor dan ooit – ook op plekken die qua omstandigheden eigenlijk ongunstig voor hem zijn.’

De andere soorten hebben het een stuk moeilijker. Omdat ze maar heel langzaam groeien, duurt het misschien wel honderd jaar voordat die populaties hersteld zijn, schat de Nijmeegse milieukundige, en mogelijk is er nog meer milieuverbetering nodig.

Dat geldt ook voor Nederland, verwacht Van Katwijk. Ons land staat er binnen Europa het slechtst voor. ‘Onze oudste kaarten komen uit 1869. Toen stond er nog meer dan zevenduizend hectare van het zogenoemde groot zeegras in de Waddenzee. Nu is daar nog maar een paar duizend vierkante meter van over.

Ook het Grevelingenmeer verloor netto een kleine anderhalf duizend hectare. Niet verbazingwekkend, stelt ze nuchter vast: ‘Wij grijpen in Nederland zo veel in aan de kust, denk aan de Deltawerken en de Afsluitdijk.’ Daar is zo’n klein plantje niet tegenop gewassen.