Universiteit geeft eeuwenoud erfstuk weg aan Duitsland
-
Hans Krabbendam (middden) overhandigt het document. Links de archivaris van Bonn, rechts archivaris Ramses Peters. Foto: Paul Koopmans
Gisteren schonk het Katholiek Documentatie Centrum KDC van de universiteit een van zijn oudste documenten aan het stadsarchief van Bonn. Waarom zoiets bijzonders ‘zomaar’ weggeven?
Het was een bijzonder moment gisteren voor KDC-directeur Hans Krabbendam: de overhandiging van een perkamenten document uit 1329 aan Norbert Schlossmacher, stadsarchivaris van Bonn. Hoe dit stuk ooit in bezit van het KDC is gekomen, is vooralsnog een raadsel: het dook een paar jaar geleden op uit een collectie ‘reststukken’, mogelijk als deel van een eigen collectie van een hoogleraar die zijn of haar archief aan het KDC heeft nagelaten.
Dat Bonn zeer verheugd is over de schenking zal niemand verbazen, zeker omdat in Bonn maar heel weinig middeleeuwse stukken bewaard zijn gebleven vanwege een brand en vernielingen tijdens de Franse Revolutie. De ruimhartigheid van Nijmegen roept meer vragen op.
Stimulans voor bedevaart
Krabbendam zegt in een persverklaring van het KDC dat het stuk simpelweg thuishoort in Bonn. Het document schenkt via de hand van Paus Johannes XXII een aflaat aan de bedevaartgangers naar het klooster van Vilich, inmiddels deel van de stad Bonn. “De kwijtschelding van zonden verhoogde de aantrekkelijkheid voor een pelgrimsreis naar Vilich”, aldus de KDC-verklaring.
Het KDC gunt elke bijzondere collectie haar specialisme, en het nu geschonken stuk is een vreemde eend in de bijt van de Nijmeegse bibliotheek. Het speerpunt van het KDC is immers het Nederlands katholicisme na 1800. Wie het stuk wil bekijken: het wordt het pronkstuk dit jaar op de open-archievendag in Bonn.
Kees Veelenturf schreef op 8 februari 2018 om 14:11
Dit door het Nijmeegse KDC trots gestelde voorbeeld heeft in één klap een mondiale steen des aanstoots opgeruimd. Wat van elders komt, gaan musea, archieven en bibliotheken voortaan ‘repatriëren’, algehele leegverkoop. De Elgin Marbles worden door het British Museum onverwijld aan Griekenland teruggegeven, Rembrandts Nachtwacht wordt door het Rijksmuseum aan de Amsterdamse politie geschonken, alle boeken met Franstalige literatuur verschepen we naar de Bibliothèque nationale de France etc. etc. Hoe suf kan een universiteit omgaan met kostbaar erfgoed dat fantastisch onderzoek- en onderwijsmateriaal is? Ligt men bij het KDC te slapen? Natuurlijk is de archivaris uit Bonn blij met zo’n mooi stuk, gratis in ontvangst te nemen, maar de conservator van onze eigen Bijzondere Collecties zou dat ook zijn, en mijn collega’s en ik die met middeleeuwse documenten werken zeker. In het onderwijs over middeleeuwse bronnen kunnen we dit prachtige archiefstuk fijn niet meer gebruiken. Misschien is er wel een kopietje van gemaakt? Ik heb me door een deskundige archieftijger laten vertellen dat de archivalia betreffende het klooster in Vilich niet eens in Bonn zijn, maar in het Landesarchiv NRW in Duisburg. Laten we de archivaris uit Bonn daarom maar zijn vreugde gunnen. Het KDC krijgt ruimschoots de tijd om zich diep te schamen.
Hans Kienhorst schreef op 9 februari 2018 om 13:35
Het KDC heeft enkele jaren geleden de nu weggeschonken oorkonde met nog een heel mooie andere aan mij en een collega voor een deskundig oordeel voorgelegd. Wij lieten weten blij verrast te zijn met dit unieke materiaal. (De aan Bonn weggegeven verzamelaflaat is zeer zeldzaam in Nederland. Alleen het stadsarchief in Zutphen beschikt over een exemplaar. Daarentegen zijn in Duitsland tientallen exemplaren bekend.) Ons advies luidde toen: Houd die originele oorkonden in huis, zodat wij ze kunnen gebruiken in ons onderwijs over middeleeuwse oorkondeleer. Echte stukken zeggen altijd zoveel meer dan digitale plaatjes, dit is nu precies wat je studenten wilt kunnen presenteren. In de kluis van de UB was echt nog wel ruimte voor deze kostbare charters. Meteen heeft het KDC toen een van de twee oorkonden aan een Vlaams archief weggegeven, en nu dus het tweede stuk aan het archief in Bonn, waar het niet echt thuishoort. Erfgoed en wetenschappelijk onderwijs, wat een geweldige combinatie!
Hans Krabbendam, directeur KDC schreef op 14 februari 2018 om 14:05
De overdracht van een middeleeuws document uit de KDC collectie heeft de vraag opgeroepen of dit wel verstandig is geweest. Deze beslissing valt goed en eenvoudig uit te leggen. In de archiefwereld is het een goed gebruik om documenten die in de eigen collectie worden aangetroffen en die duidelijk thuishoren in een ander archief, over te dragen. Jaarlijks krijgt het Katholiek Documentatie Centrum archiefstukken uit andere instellingen aangeboden omdat ze passen in de KDC-collectie die het Nederlands katholicisme na 1800 documenteert. Het KDC waardeert deze vorm van collegialiteit omdat op deze manier de onderzoeker het best gediend is. Zij/hij treft de stukken op een logische plaats aan. Dat was een paar jaar geleden de reden om een oprichtingscharter uit Gent terug te brengen naar de oorspronkelijke plek. Zo is dat ook met de aflaat uit Bonn gegaan. Beide stukken waren verweesd aangetroffen in een niet-beschreven verzameling met reststukken, zonder spoor van een schenking of eerder eigendom.
Overigens is het KDC nooit benaderd door medewerkers van de Radboud Universiteit die op de hoogte waren van de aanwezigheid van deze stukken bij het KDC met een verzoek om deze documenten daadwerkelijk in te zetten voor onderwijsdoeleinden. Nadat er vanuit Bonn serieuze belangstelling werd getoond voor deze aflaat is een zorgvuldig proces in werking getreden om het stuk over te dragen zodat het op deze logische plek voor onderzoek beschikbaar komt. Het is dus geen voorbeeld van slordige uitverkoop, maar van collegiaal gedrag dat de toegankelijkheid van kostbaar erfgoed bevordert.