Urenlang studeren in de UB en dan tóch die cruciale tentamenvraag niet kunnen beantwoorden. Een ouderwets potje fraude met een nieuwerwets stukje techniek kan dan uitkomst bieden. Sommige faculteiten gaan in de strijd tegen dit ‘spieken 2.0’ horloges weren uit tentamenzalen. Hoe groot is het fraudeprobleem op de universiteit eigenlijk?

Met de komst van de smartphone, is het een eitje geworden om op het toilet even de Latijnse naam voor de blinde darm op te zoeken (caecum, gevonden binnen vijf seconden). Dus waarom zou je die termen nog uit je hoofd leren? Zolang er tentamens afgenomen worden, zullen er studenten zijn die proberen vals te spelen. Dat kan ouderwets, met een spiekbriefje in de sok, maar de laatste – grofweg – tien jaar zijn de mogelijkheden drastisch toegenomen.

Een smartwatch is niet van een normale horloge te onderscheiden

Neem de smartwatch. Deze slimme klokjes hebben alle mogelijkheden die een telefoon heeft, alleen dan verstopt in een horloge. ‘Er zijn smartwatches die werken via wifi’, zegt de elektronicaverkoper van Coolblue. ‘Zo’n horloge kan verbinding maken met je telefoon terwijl die thuis op je nachtkastje ligt. Dan kun je internetten, berichten sturen en ontvangen en foto’s bekijken.’ Wie wat beter zoekt, vindt zelfs horloges die ook foto’s kunnen maken. Een hulplijn van buiten de tentamenzaal inschakelen, was nog nooit zo eenvoudig. En dat terwijl deze slimme horloges niet van een normaal polsklokkie te onderscheiden zijn.

Facebookchat
Geen wonder dat steeds meer faculteiten de horloges in de tentamenzaal verbieden. Al doet niet de hele campus mee. Op de bètafaculteit hebben ze ‘nog niks gehoord’ over een mogelijk verbod. Bij letteren is het ‘geen issue’.
Het onderwerp kwam aan het begin van dit studiejaar op de agenda. Aanleiding was dat faculteiten via een aanbesteding op zoek gingen naar een nieuw uitzendbureau voor tentamensurveillanten. Een van de benaderde bureaus wees op zijn gangbare procedure, namelijk: geen horloges in de tentamenzaal. In andere studentensteden zou al meermaals fraude zijn gepleegd met slimme horloges, iets wat de surveillanten graag willen voorkomen.

De universiteit heeft geen idee hoeveel fraudegevallen er jaarlijks geconstrateerd worden

Want er zijn studenten die een kans tot frauderen pakken als die zich aandient – met of zonder smartwatch. ‘Als het kan, dan doe ik het’, zegt een anonieme geschiedenisstudent. ‘Natuurlijk heb ik wel eens een antwoord opgezocht op het toilet. De surveillant? Die had het veel te druk om iedereen die naar de toilet ging te controleren.’ Een bètastudent zegt dat hij tijdens een tentamen een uitgebreide Facebookchat had met een medestudent die hetzelfde tentamen aan het maken was. ‘We haalden allebei een ruime voldoende, haha.’ Weer een ander speurde voor elk tentamen van haar studie communicatiewetenschappen op de website StudeerSnel naar (illegale) eerdere tentamens.

Maar hoe groot is het probleem van frauderende studenten aan de Radboud Universiteit? Gek genoeg weet niemand hoeveel studenten jaarlijks betrapt worden op valsspelen tijdens een tentamen. ‘Dat wordt alleen decentraal bijgehouden, bij de opleidingen zelf’, laat de universiteit weten.

Een rondje langs enkele van de grootste opleidingen van de campus leert dat studenten óf nooit frauderen, óf zo bedreven zijn dat ze nooit gepakt worden. ‘Van de afgelopen lange reeks van jaren zijn mij geen fraudegevallen bekend’, zegt Pieter Monté van het onderwijsbureau van de medische faculteit. ‘Bij ons gaat het misschien om één geval per jaar’, zegt Maria-Lucia Cantore, van het Onderwijsinstituut Psychologie en Kunstmatige intelligentie. Vrijwel alle studies geven aan dat fraude geen groot probleem is tijdens hun tentamens.

Dat wil uiteraard niet zeggen dat het niet gebeurt. De Inspectie van het Onderwijs publiceerde vorig jaar een onderzoek naar het functioneren van examencommissies in het hoger onderwijs. Een van de bevindingen was dat 24 procent van de academische examencommissies, elk verantwoordelijk voor honderd tot duizend studenten, een jaar lang geen fraudegevallen had behandeld. Wellicht zijn de preventiemaatregelen waterdicht, stelt de commissie. ‘Het kan echter ook betekenen dat meldingen van (vermeende) fraude de examencommissies niet bereiken, hetzij omdat de examinatoren de fraude zelf afhandelen, hetzij omdat de fraude niet wordt opgemerkt.’

Toiletbezoek
‘Natuurlijk wordt hier ook gefraudeerd’, zegt Ward Kelder, hoofd onderwijsmanagement van de Faculteit der Managementwetenschappen. Kelder is verantwoordelijk voor het tegengaan van fraude aan zijn faculteit. Een klus die hij serieus neemt. ‘Laten we onderscheid maken tussen fraude binnen de tentamenzaal, en daarbuiten. In de zaal is fraude voor het grootste deel goed tegen te gaan, daarbuiten wordt het stukken moeilijker.’

In de tentamenruimte zien surveillanten toe op een fraudevrij tentamen. Aan iedere faculteit gelden weer net andere regels. Op de faculteiten der Letteren, Managementwetenschappen en Medische Wetenschappen is uitzendbureau Randstad sinds deze zomer verantwoordelijk voor het leveren van surveillanten. De overige faculteiten huren deze in bij concurrent Oudstanding.

Oudstanding houdt de instructie voor de surveillanten graag voor zichzelf. Randstad deelt het document wel. De lijst met maatregelen is lang. Telefoons, jassen, tassen en alle andere niet strikt noodzakelijke voorwerpen zijn uiteraard verboden. Opvallend is dat geneeskundestudenten in principe niet naar het toilet mogen tijdens het tentamen (met uitzonderingen voor zeer hoge nood). Bij managementwetenschappen mag een student één keer naar het toilet, en alleen onder begeleiding (dat wil zeggen: tot de deur). Voor letterenstudenten zijn dan weer geen aparte voorschriften opgenomen.

Toiletbezoek is een lastige kwestie, erkent Kelder. ‘Wij noteren altijd de namen van de studenten die naar het toilet gaan tijdens een tentamen. Ik heb de cijfers van een tentamen met een abnormaal hoog slagingspercentage eens op een rijtje gezet en toen bleek dat studenten die naar het toilet gingen significant hoger scoorden dan de rest. Wie naar het toilet gaat, moet zijn telefoon inleveren. Maar studenten die écht willen frauderen, nemen natuurlijk gewoon een tweede toestel mee en gebruiken dat.’

Inzage
Bij psychologie stonden een aantal jaar geleden alle tentamens voor het eerste jaar in een Dropbox. De eerstejaarsstudenten hebben daar ongetwijfeld met veel interesse in rondgesnuffeld. Het was geen incident. Er zijn veel besloten Facebookgroepen en websites waar talloze oude tentamens worden gedeeld. Ook dát is fraude.

Vaak zijn die tentamenvragen bij een inzagesessie na de toets gefotografeerd, waarna ze razendsnel hun weg vinden naar iedereen die er profijt van kan hebben. De oplossing klinkt eenvoudig: zorg dat ieder tentamen anders is. Verander bij een tentamen bedrijfseconomie wat cijfers en voorbeelden, en voilà: je hebt een andere vraag die dezelfde kennis toetst. Maar bij sommige vakken is dat moeilijker. Wie een tentamen moet opstellen over Kritiek van de zuivere reden, een hoofdwerk van filosoof Immanuel Kant, is wel een keer door zijn inspiratie en vragen heen.

Dan is het handig als een docent oude tentamens kan hergebruiken. Maar dan moet je wél zeker zijn dat studenten het antwoord op de betreffende vraag niet al drie dagen voor het tentamen uit het hoofd hebben geleerd. De managementfaculteit zet daarom tegenwoordig ook surveillanten in bij de inzage, als nieuwe troef in het kat- en muisspel tussen student en docent. Kelder: ‘We doen er alles aan om fraude tegen te gaan, maar als een student écht wil frauderen, dan kan ik niet garanderen dat hem dat niet op een of andere manier gaat lukken.’