OPINIE De Radboud Universiteit is een van de laatste partijen die nog interesse heeft in een plekje in de donjon. Laat dat plan varen, betoogt hoogleraar Nederlandse letterkunde Jos Joosten. ‘Investeer niet in dit hopeloze, smakeloze kitschproject.’

Goed nieuws gisterochtend op Voxweb, of om het met Gerard Reve te zeggen: spreek maar gerust van een blijde tijding. Collegevoorzitter Gerard Meijer heeft maandag tijdens de Universitaire Gezamenlijke Vergadering laten weten dat het college van bestuur niet meer staat te springen op een plek in de donjon. Misschien een mooi moment om hier nogeens een paar zaken rond dit plan op een rij te zetten om aan te geven waarom afzien van participatie in dit plan de beste optie is.

Al zo’n jaar of drie geleden plaatsen een negental hoogleraren en andere medewerkers van de letterenfaculteit van de Radboud Universiteit, onder wie ikzelf, een groot opiniestuk in De Gelderlander over de plannen om een toren te bouwen in het Valkhofpark. Wij schaarden ons daarmee bij een grote groep Nijmegenaren met serieuze bezwaren tegen de voorgenomen bouw.

Deze bezwaren zijn legio. Zo bestaat er nauwelijks enig benul hoe de donjon (en in feite de hele burcht) eruit gezien heeft: bouwtekeningen zijn er (uiteraard) niet en elke ‘historische’ afbeelding ervan is geromantiseerd. Van het interieur zijn zulke afbeeldingen er sowieso niet, en van de buitenkant van de toren zijn geen twee tekeningen, etsen of schilderijen die in de loop der eeuwen gemaakt zijn hetzelfde. In het verlengde hiervan dient zich de kwestie aan dat je je kunt afvragen over welke donjon je het eigenlijk hebt: die uit de elfde, vijftiende of achttiende eeuw?

Een ander bezwaar is dat het huidige stadspark zelf een drievoudig beschermd (rijks)monument is, dat helemaal niet bebouwd mág worden. Na de sloop van de burcht, in 1797, gaat het terrein namelijk een nieuwe monumentale fase in. Als een van de oudste stadsparken van ons land ontwerpt tuinarchitect Zocher Sr. een park in Engelse stijl. De kapel en Barbarossaruïne maken bewust, geïntegreerd onderdeel uit van zijn ontwerp.

Referendum
De voorstanders van de nieuwbouw schermen graag met het adviserend referendum dat erover in 2006 in Nijmegen gehouden is. Voorafgaand eraan liet toenmalig staatssecretaris Van der Laan al weten dat eventuele bouw in het Valkhofpark strijdig was met de beschermde status en wettelijk niet toegestaan, maar het toenmalige gemeentebestuur liet zich daar niet door weerhouden en zette het referendum door.

De uitslag was dat zo’n 40 procent van de stemmers wilde dat het Valkhofpark niet aangetast zou worden door de bouw van een ‘donjon’. De meerderheid (dat wil overigens zeggen: een derde deel van alle Nijmeegse stemgerechtigden) vond dat er wel iets gebouwd mocht worden. Maar wat? Daarover was en ís geen eensluidende opvatting. Wél werden er bij het referendum vooraf drie randvoorwaarden gesteld (die dus ook de condities waren waaronder voorstemmers vóór stemden).

1) het project mocht de gemeente geen geld kosten
2) de toren moest zoveel mogelijk op het origineel lijken en met gebruikmaking van ‘authentiek’ materiaal gebouwd worden
3) de toren moest openbaar toegankelijk zijn voor een breed publiek.

Uit de toelichting bij deze randvoorwaarden bleek al snel dat met dit laatste niet per se bedoeld werd dat de toren gratis toegankelijk zou moeten zijn. Een concertzaal of museum is immers ook publiek toegankelijk, was de redenering. Om te voorkomen dat er een al te commerciële bestemming aan het gebouw zou worden gegeven (een Toekan of grote gele M op het dak), zou de raad wel zeggenschap moeten houden over het gebruik.

Ook de twee andere randvoorwaarden zijn intussen totaal aan de laars gelapt. In plaats van over authentieke herbouw spreken zelfs de voor de nieuwbouw aangezochte architecten, Anne van Bakel en Kees Tak, zelf al over ‘een knipoog naar het verleden’. In De Gelderlander van 28 september 2011 schrijven zij ronduit: ‘Door al die onduidelijkheden over hoe de toren er in detail ooit heeft uitgezien, staat voor ons vast dat authentiek bouwen in de zin van reconstructie niet mogelijk is. De toren die wij voostellen, is vooral een symbool en zal niet de suggestie opwekken van een exacte replica van de donjon die hier ooit stond. Zelfs als het exterieur exact een kopie zou zijn van een van de vele prenten blijven tal van onderdelen onmiskenbaar 21e eeuws. Ook de stenen en bouwmaterialen die gebruikt worden, zijn nieuw, ook al zien ze er wel oud uit.’

De gemeente die niet zou meebetalen, heeft inmiddels via bijzondere maatregelen het eerste geld in de bouw gestoken. Verder werden door de gemeente (mede) gesubsidieerde organisaties (Museum Het Valkhof, Gebroeders van Limburg etc.) gevraagd mee te betalen. Zo kun je ‘geen geld in steken door de gemeente’ natuurlijk ook uitleggen. Wellicht naar de letter correct, maar volkomen in strijd met de geest.

De FEBO
Met die financiën zijn we ten slotte op het punt aangekomen, waar onze universiteit ook weer in beeld komt. Vorige week meldde De Gelderlander dat van de oorspronkelijk beoogde financiers de bouwers alleen nog in gesprek zijn met de Radboud Universiteit en ‘een horecabedrijf’. Over Museum Het Valkhof wordt terloops gemeld dat deelname nog onzeker is, maar duidelijk is intussen dat ook het museum ervan afziet. De door interim-directeur Jan van Laarhoven eerder dit jaar genomen beslissing om niet mee te doen blijft van kracht.

Blijven over: onze universiteit in een neptoren saampjes met, tja, o wist ik het maar… De McDonald’s, de FEBO of Ratelbands Haphoek? Is dit nu echt wat onze universiteit ambieert als representatieve stadslocatie? Een plaatsje in een historisch – laat staan geschiedwetenschappelijk – totaal niet te verantwoorden stuk nieuwbouw, dat een beschermd stadsgezicht sloopt en een fraai stadspark om zeep helpt? Misschien moest het college van bestuur dit hoofdstuk nu maar eens finaal sluiten en niet in dit hopeloze, smakeloze kitschproject stappen en, als het al geld zou willen uittrekken voor zichtbaarheid in het stadscentrum – op zich een goed idee! -,  investeren in een fraai en authentiek gebouw als de Mariënburgkapel, of zoals Meijer suggereert, het nieuwe stadseiland. Of het geld besteden om, bijvoorbeeld, het kaalbezuinigde Cultuurcentrum op de campus in zijn oorspronkelijke vorm neer te zetten, natuurlijk.