In de ideale wereld van Marc van Oostendorp zien universitair docenten het als hun nobele taak om aan de Nederlandse taalvaardigheid van hun studenten te sleutelen. Volgende week donderdag houdt de hoogleraar Nederlands en Academische Communicatie zijn oratie.

Zelden is er zo geklaagd over de taalvaardigheid van Nederlanders als vandaag de dag, zegt Marc van Oostendorp. En, voegt hij eraan toe: zelden is taalvaardigheid zo belangrijk geweest. ‘Waar je in het verleden kolenschepper kon zijn en de hele dag kolen kon scheppen zonder met taal bezig te zijn, moet je nu in bijna alle beroepen kunnen communiceren. Je moet je goed kunnen uitdrukken, anderen zien te overtuigen. Door sociale media is iedereen zender geworden, maar dat moet je wel kunnen. Voor je het weet heb je een tweet verstuurd die je carrière verwoest.’

Video

Het onderwijs kan helpen, denkt Van Oostendorp. Maar dan moet er wel wat veranderen. Het vak Nederlands in het voortgezet onderwijs is verworden tot het aanleren van trucjes, is zijn ervaring. Daar heeft de scholier alleen op korte termijn wat aan. ‘Als je leerlingen leert om een sollicitatiebrief te schrijven die aan allerlei formele eisen voldoet over waar de aanhef staat en hoe de ondertekening moet luiden, is zo’n leerling over tien jaar misschien onthand als hij een video moet insturen in plaats van een brief.’

Het is beter, vindt Van Oostendorp, om scholieren en studenten de instrumenten te geven om zelf hun communicatie aan te kunnen passen aan de veranderende omstandigheden. En dat betekent dat ze moeten weten hoe taal werkt. ‘Ik had onlangs een gesprek met schrijver Abdelkadar Benali. Hij bezoekt regelmatig middelbare scholen en dan niet om uit zijn boeken voor te lezen. Hij probeert samen met de leerlingen verhalen te maken om ze te laten ontdekken hoe je dat eigenlijk doet, verhalen maken. Dat is waar ik ook op doel. Door samen met een goede schrijver te sleutelen aan taal, leer je begrijpen hoe taal werkt, hoe een verhaal in elkaar zit. Op zo’n manier leer je meer dan wanneer je alleen maar naar zo’n verhaal luistert om vervolgens te bepalen wat het genre is, wat een inleiding is of het vertelperspectief.’

Blinde vlek

Universitair docenten zien het bevorderen van de Nederlandse taalvaardigheid doorgaans niet als hun taak. Ze klagen wel over het taalgebruik in werkstukken en scripties, maar doen er meestal niets aan. ‘Het blijft bij vage klachten: “Het leest niet lekker”, “Je formuleert niet goed”. Maar dat is geen feedback waarmee een student aan de slag kan.’ Daar komt bij: al is het taalgebruik beroerd, dan nog komen heel wat studenten weg met een prima cijfer. ‘Dan zeggen docenten zoiets als: “Het is slecht geschreven, maar de inhoud is goed, want de theorieën op het gebied van de politicologie staan erin”.’

Die blinde vlek van docenten heeft te maken met de aard van het universitair onderwijs in Nederland, zegt Van Oostendorp. ‘Docenten zien zichzelf als docent in een specialisme en minder als iemand die mensen opleidt voor een plek in de maatschappij. De goeden niet te na gesproken.’

‘Het taalgebruik is in een scriptie van een hoger niveau, maar van wie leren ze dat dan?’

Wijzen naar de middelbare scholen, zoals klagende universitair docenten vaak doen, is te makkelijk, vindt Van Oostendorp. ‘Zelfs als de scholen perfect hun werk zouden doen, dan nog worden de scholieren, eenmaal op de universiteit, op een hoger niveau opgeleid in een vak. Een profielwerkstuk op de middelbare school is niet hetzelfde als een scriptie en dat hoeft ook niet. Het taalgebruik is in een scriptie van een hoger niveau, maar van wie leren ze dat dan?’

Engels

In de ideale wereld van Marc van Oostendorp is iedere opleiding ook een opleiding in de communicatie. ‘Want daarmee bereiken we dat studenten na hun afstuderen dat vak beter kunnen uitoefenen.’ Zeker voor hoger opgeleiden is onderwijs in Nederlandse taalvaardigheid een must. ‘Al onze afgestudeerden zullen in hun beroep op hoog niveau moeten kunnen communiceren. Bereid hen daar dan ook op voor.’

Overigens geldt zijn wens van verhoogde aandacht voor communicatie op de universiteit ook voor andere talen dan het Nederlands. ‘Engelstalige opleidingen moeten studenten niet verhinderen later goed in een Nederlandstalige opleiding of arbeidsmarkt te functioneren, zoals je met puur Nederlandstalige opleidingen moet opletten dat een student later niet verloren is in een internationale omgeving.’