In de vierdelige cursus Complottheorieën van de Radboud Academy, die vandaag van start gaat, vertelt universitair docent Remco Ensel over historische maar nog steeds rondwarende haatfantasieën over Joden. Waarom is dat juist nu relevant in het werkveld?

Volgens universitair docent cultuurgeschiedenis Remco Ensel is een cursus over complottheorieën altijd relevant. ‘Ook nu wij met antisemitisme worden geconfronteerd, omdat er een politieke partij in het parlement zit die deze haatfantasieën verzint en reproduceert’, zegt hij. Hij doelt op Forum voor Democratie. Die partij verspreidde onder meer een klassieke antisemitische complottheorie over de wereldoverheersing door een Joodse elite.

Dit soort verzinsels waren al eeuwen rond, weet Ensel. Een bekend verhaal is het beschuldigingen van Joden vanwege het vergiftigen van waterputten tijdens de veertiende-eeuwse pestepidemieën. ‘Het toeschrijven van schuld voor het verspreiden van ziektes door Joden gebeurde destijds op grote schaal. Joden zouden dit doen via waterputten, zonder dat mensen ervan op de hoogte waren. Zelfs in de negentiende en twintigste eeuw kwam dit ook voor op kleinere schaal’, weet Ensel.

Deze fantasieën, vertelt Ensel, werden tijdens de coronapandemie zelfs vertaald naar de verspreiding van het coronavirus. Een schrijnend voorbeeld hiervan is de vergelijking van ongevaccineerden met Joden door FvD-politicus Thierry Baudet.

Eeuwenoude verzinsels

Ensel geeft voor de cursus Complottheorieën van Radboud Academy een college over collectieve haatfantasieën over Joden. De docent cultuurgeschiedenis ontrafelt verschillende van deze fantasieën en ontleedt de historische wortels en politieke doeleinden hiervan. Volgens hem maken deze haatfantasieën deel uit van een eeuwenoud cultureel archief, waaruit zelfs vandaag de dag nog regelmatig wordt geput.

‘Antisemitisch complotdenken is hardnekkig’

De cursuscoördinator van Radboud Academy, Janneke van der Leest, benadrukt dat de cursus juist nu nodig is. ‘Antisemitisch complotdenken is hardnekkig. Je zou denken dat het na de Holocaust toch wel echt gedaan zou zijn. Niet dus. Zelfs als je denkt dat het weg is, verschijnt het plots weer.’

Complotten

De cursus is volgens Ensel vooral relevant voor docenten, journalisten en politici. ‘In deze werkvelden is niet altijd voldoende kennis over dit thema. Ook wordt vooralsnog onvoldoende erkend dat deze fantasieën vallen onder haatverspreiding’, stelt Ensel. Vaker worden dergelijke uitspraken geïnterpreteerd als ‘een bijdrage aan een zinnige discussie’. ‘Het kan nuttig zijn om mensen dit bewust te leren onderscheiden. Ik probeer de cursisten te wapenen met kennis. Ik hoop dat zij hierdoor beter in staat zijn dergelijke haatfantasieën te herkennen’, besluit hij.

‘Deze cursus kan interessant zijn voor politici’

De cursuscoördinator onderschrijft het nut van de cursus voor professionals. ‘Het is onder meer interessant voor politici, omdat zij zelf onderwerp van complottheorieën kunnen worden, maar soms ook verspreider ervan zijn.’ Ook voor docenten die vakken als geschiedenis of maatschappijleer geven, is de cursus volgens haar relevant. ‘Tijdens de cursus kunnen zij hun ervaringen delen over hoe hun leerlingen omgaan met complotten’, aldus Van der Leest. De deelnemers van de cursus bestaan uit een uiteenlopende groep, van net afgestudeerden tot gepensioneerden uit werkvelden als het middelbaar onderwijs, de politie en de geestelijke gezondheidszorg.

Op de vraag of een Radboud Reflects lezing over het thema niet zou volstaan, antwoordt Van der Leest dat een lezing niet te vergelijken is met een cursus. ‘Radboud Reflects doet fantastisch werk, maar een cursus diept alles veel grondiger uit. Cursisten zullen het thema hierna beter kunnen duiden.’