OPINIE Universiteiten zijn geen knip voor de neus waard als ze te koop lopen met hun ‘excellente’ medewerkers, maar hen geen vaste aanstellingen geeft, betoogt onderzoeker Stan van Pelt.

Geweldig dat toptalent zo gestimuleerd wordt, zou je denken. De praktijk is helaas een stuk weerbarstiger. Terwijl de pr-afdelingen van universiteiten overuren draaien om deze successen zo breed mogelijk uit te dragen, hebben sommige laureaten de grootst mogelijke moeite om langetermijninbedding te vinden binnen dezelfde universiteiten.

Een paar duizend euro voor een advertentie op de voorpagina van de landelijke dagbladen vindt de universiteit geen probleem, maar voor de onderzoekers wordt de hand op de knip gehouden en is er in het ergste geval garantie tot aan de deur: er worden geen toezeggingen gedaan dat er nog plek is voor de onderzoeker als het VIDI-project afgelopen is, excellentie of niet.

Van de VIDI-laureaten van de afgelopen twee jaar uit mijn directe omgeving heeft zeker de helft zich in allerlei ongewenste bochten moeten wringen om een vaste aanstelling – of zelfs maar een tenure-track positie – te krijgen naar aanleiding van deze beurs, en ten minste één krijgt deze gewoon niet. De teneur is: je mag in je handen knijpen als we het je gunnen.

Respectloos
Natuurlijk, posities met een vaste aanstelling zijn schaars in de wetenschappelijke wereld, daar zijn we als onderzoekers aan gewend en daar is tot op zekere hoogte ook wat voor te zeggen. Belastinggeld wil je immers zo effectief mogelijk besteden en een zekere mate van competitie kan een manier zijn om op kwaliteit te selecteren.

Maar het is volkomen respectloos om onderzoekers met jaren ervaring die hun excellentie nu dubbel en dwars bewezen hebben (top 10 à 20 procent van hun vakgebied, een beurs van 800.000 euro) soms zo weinig concreet perspectief te bieden. Dat gaat rechtstreeks in tegen de doelstellingen van NWO bij de VIDI – de beoogde eigen onderzoeksgroep kan na vijf jaar zomaar weer als een nachtkaars gedoofd zijn. Op deze manier wordt veelbelovende wetenschappers het vertrouwen en perspectief onthouden wat ze nu juist eigenlijk verdiend hebben doordat ze een grote beurs hebben binnengehaald.

Gelukkig is de situatie niet voor iedereen zo ongunstig, maar de grote verschillen, met name die tussen instituten bínnen dezelfde universiteit dragen bij aan een nog grotere onrechtvaardigheid. Op faculteit A staat men te juichen als je een VIDI krijgt, en is men blij om zo’n toponderzoeker te kunnen aantrekken of vasthouden en aan te stellen als universitair (hoofd)docent. Binnen dezelfde universiteit kan het zijn dat je op faculteit B met een VIDI slechts een tijdelijk contract aangeboden krijgt voor de duur van het project.

Paradepaardjes
Je bent als universiteit geen knip voor de neus waard als je enerzijds te koop loopt met de kwaliteiten en prestaties van je ‘excellente’ medewerkers, maar hen anderzijds niet de vaste aanstellingen te geven die daarbij meer dan gerechtvaardigd zijn – dat zou niet meer dan gewoon goed werkgeverschap zijn. Dit besmet niet alleen het aanzien van de wetenschap, maar kan ook leiden tot pure kapitaalvernietiging. De doorgeslagen angst voor het bieden van een vaste aanstelling slaat als een boemerang terug wanneer succesvolle onderzoekers eieren voor hun geld kiezen en overstappen naar een meer zekere carrière buiten de wetenschap of – erger nog – met een burn-out thuis komen te zitten.

Mijn boodschap aan de universiteiten is: ga pal staan voor je aanstormende toponderzoekers, het zijn de paradepaardjes en toekomst van je organisatie! Ga vooral geen ander beleid voeren binnen verschillende onderdelen van je organisatie, maar draag uit dat je hen dezelfde, meer dan gerechtvaardigde zekerheid wilt bieden qua arbeidsvoorwaarden. Reserveer er geld voor en wees daar trots op! Mijn universiteit bijvoorbeeld, de Radboud Universiteit, heeft een eigen vermogen van meer dan 300 miljoen euro, daar moet toch wat geld uit te alloceren zijn?

Stan van Pelt is postdoctoraal onderzoeker bij het Donders Instituut.