Het college van bestuur stelt de komende jaren 11,9 miljoen euro beschikbaar voor de onderzoeksgroep van Heino Falcke. Dat geld, een garantstelling, is hoognodig om mee te blijven doen aan wereldwijd zwartegatenonderzoek, zeggen zowel de sterrenkundige als de universiteit.

Hij ging de wereld over in april 2019: de allereerste foto van een zwart gat. Die prestatie zette projectleider Heino Falcke en ook de Nijmeegse universiteit in één klap op de wetenschappelijke wereldkaart. Zwarte gaten en de Radboud Universiteit werden sindsdien in één adem genoemd.

Dat willen zowel Falcke als het college van bestuur graag zo houden. Maar het lab van de sterrenkundehoogleraar heeft al een tijdje problemen met haar continuïteit. ‘De afgelopen jaren zijn twee grote NWO-aanvragen afgewezen’, zegt Falcke. ‘Dat is een groot probleem, want we zijn als afdeling sterk afhankelijk van projectsubsidies. Zonder extra geld kunnen we goede mensen niet vasthouden, laat staan nieuwe mensen van buiten aannemen.’

Elfde telescoop

De universiteit heeft daarom nu afgesproken zelf 11,9 miljoen euro te investeren in Falckes onderzoeksgroep. Dat geld is specifiek bedoeld voor het Event Horizon Telescope-netwerk (EHT), het internationale team astronomen dat samen waarnemingen doet aan zwarte gaten. Naast Nijmegen zitten daar gerenommeerde onderzoeksinstellingen bij als het Massachusetts Institute of Technology (MIT) en het Duitse Max Planck Gesellschaft. De EHT beheert inmiddels tien radiotelescopen die samen metingen doen aan zwarte gaten.

De investering bestaat uit twee delen. Het eerste deel is een structureel bedrag van 1 miljoen euro per jaar, gedurende 10 jaar, voor Falckes EHT-werk. De andere 1,9 miljoen is specifiek bedoeld voor een nieuwe telescoop die de hoogleraar wil neerzetten in Namibië, de zogeheten Africa Millimeter Telescope (AMT). Dit zou dan de elfde telescoop worden in het EHT-netwerk en de eerste in Afrika. Het geld is een garantstelling en wordt in fases uitgekeerd, afhankelijk van de vooruitgang van het project.

‘De extra financiering is een Erleichterung, een opluchting’

Het geld is een garantstelling en wordt in fases uitgekeerd, afhankelijk van de voortgang van het project. De bedoeling is dat de middelen onder meer gebruikt worden als zogeheten matching bij subsidieaanvragen, een manier om extern geld aan te kunnen trekken. Matching is het geld dat universiteiten zelf vaak verplicht moeten bijleggen bij beurzen. Falcke, in een reactie: ‘Ik ben ervan overtuigd dat het geld zich zo terugverdient.’

Kwetsbaar

Een Erleichterung, noemt de Duitse hoogleraar de extra financiering, een opluchting. ‘Er valt een last van mijn schouders.’ Met het structurele bedrag van een miljoen per jaar hoopt Falcke weer nieuwe mensen aan te nemen. Zij kunnen meehelpen bij de kerntaken van het EHT, zoals waarnemingen doen en nieuwe meetinstrumenten en analyses ontwikkelen. Het geld geeft Nijmegen – en daarmee Nederland – daarnaast ook een betere positie binnen het EHT-netwerk, zegt hij. ‘In tegenstelling tot andere partners beheert de Radboud Universiteit geen eigen telescoop.’ Dat gegeven maakt de universiteit minder onmisbaar binnen het EHT-team, en daarmee kwetsbaar.

Dat laatste zal veranderen als de Namibische telescoop tot stand komt. Dankzij de 1,9 miljoen euro van het college is er eindelijk groen licht voor de Afrikaanse telescoop, zegt Radboud-astronoom en projectdirecteur Marc Klein Wolt. Hij is momenteel zelf in Namibië om de samenwerking met lokale partners en de overheid te versterken. ‘Het is geweldig om iedereen het goede nieuws te melden. De telescoop is topwetenschap ín Namibië mét Namibië. Deze investering is precies wat we nodig hebben om ook de andere partners over te halen om geld in de AMT te steken.’

Deze zomer vertelde Klein Wolt tegen Vox al over zijn ambitieuze plannen. Zo moet een ‘tweedehands’ telescoop vanuit Chili naar Afrika verscheept worden en komt er ook een onderwijsprogramma in Namibië.

De universiteit betaalt de miljoeneninjectie uit de zogeheten algemene universitaire middelen, het potje dat onder meer gevuld wordt door collegegelden. Vanuit dat budget doet ze vaker structurele investeringen, zoals het Radboud Excellence Initiative, waar ook bijna een miljoen euro per jaar naartoe gaat. Ook zijn eerder garantstellingen afgegeven aan magnetenlab HFML-FELIX en aanvragen van grote NWO-subsidies.

Schaarse middelen

Kunnen die 12 miljoen niet beter naar de geesteswetenschappers in Nijmegen? In de bèta en techniek wordt sowieso al extra geïnvesteerd, bijvoorbeeld via de zogeheten sectorplangelden van de overheid. Schaarse middelen vragen helaas om het maken van keuzes, laat de universiteit in een schriftelijke reactie weten. Rector Han van Krieken: ‘Het gaat om aansprekend fundamenteel onderzoek dat alleen kan plaatsvinden met grote investeringen en langdurende internationale samenwerking.’

De universiteit blijft ook voor de andere disciplines staan, benadrukt woordvoerder Martijn Gerritsen. ‘We zijn een brede universiteit. Het college investeert bijvoorbeeld ook in Radboud Erfgoed, in diverse interfacultaire projecten en ook in het in stand houden van kleine opleidingen zoals theologie.’ Vergeet ook niet, zegt hij, dat het college van bestuur de alfa’s en gamma’s gecompenseerd heeft in 2019 voor de zogeheten Van Rijn-korting.

Speerpunt

Falcke is zich bewust van zijn bevoorrechte positie, zegt hij. ‘Dit is echter een speerpunt waar we als Radboud Universiteit internationaal een leidende en heel zichtbare rol kunnen spelen. Het zet Nijmegen wereldwijd op de kaart, daar hebben we op lange termijn allemaal profijt van. We gaan trouwens ook voorstellen schrijven samen met geesteswetenschappers.’

Dat het college van bestuur nu de portemonnee trekt laat volgens de hoogleraar zien hoe nodig het is dat de overheid veel meer geld vrijmaakt voor onderzoek. ‘In Nederland is dat maar 2,2 procent van het bruto nationaal product, in Duitsland is net 3,5 afgesproken. Dat is een fors verschil hoor.’

Lees hier een interview met Heino Falcke over zijn plannen voor de miljoeneninvestering.