Goedkoop open-access publiceren? Vanaf september kunnen wetenschappers daarvoor in Nijmegen terecht, wanneer de Radboud University Press haar deuren opent. Die begint klein, maar bibliotheekdirecteur Natalia Grygierczyk hoopt op een vliegwieleffect.

De afgelopen jaren werd er al naar toegewerkt, maar nu is het definitief. Vanaf september heeft de universiteit officieel haar eigen uitgeverij: Open Access Radboud University Press. Het college van bestuur maakte de officiële goedkeuring net voor kerst bekend. Wetenschappers kunnen er terecht om hun werk in open access-vorm te publiceren, gratis of tegen lage kosten. Dit geldt zowel voor boeken als artikelen in academische vaktijdschriften.

Het achterliggende idee, legt directeur Natalia Grygierczyk van de universiteitsbibliotheek uit, is dat publiek gefinancierd onderzoek ook vrij toegankelijk moet zijn voor iedereen in de samenleving (open access). Veel tijdschriften zitten achter de betaalmuur van commerciële partijen zoals Elsevier, en zijn hooguit gratis te lezen voor medewerkers als hun universiteiten dure abonnementen afsluiten.

Dat is een doorn in het oog van zowel veel wetenschappers als van onderzoeksfinanciers zoals NWO, die strengere open-access-eisen zijn gaan stellen. Onder druk hiervan bieden commerciële tijdschriften de laatste jaren vaak al wel een open-access-optie aan, maar dat is slechts een halve oplossing, zegt Grygierczyk. ‘Artikelen zijn dan wel gratis te lezen, maar auteurs (of beter: hun instellingen) draaien soms op voor hoge publicatiekosten. Die handling fee loopt soms op tot wel 9.000 euro, bijvoorbeeld bij Nature-tijdschriften. De kosten worden zo alleen verplaatst.’

Lage kosten

Radboud University Press – en vergelijkbare initiatieven op andere universiteiten waaronder Delft en Groningen – moet een veel goedkoper, volledig digitaal alternatief bieden voor de commerciële partijen. Dat kan makkelijk, zegt Grygierczyk, omdat universiteiten er immers niet op gericht zijn om winst te maken. ‘De praktische publicatiewerkzaamheden, zoals redigeren en vormgeving, besteden we uit, voor alle type publicaties. Voor de techniek maken we gebruik van een speciaal Open Journals Platform dat we landelijk opgezet hebben, met financiering van NWO. Meerdere universiteiten gaan dit gebruiken.’

Door de techniek en het verwerkingsproces centraal te regelen blijven de kosten laag, aldus Grygierczyk. ‘De kosten voor techniek zijn zo’n 3.000 euro per tijdschrift per jaar. Verder gaan we als UB subsidies aanvragen en krijgen we financiële ondersteuning van het college van bestuur.’

‘Redacties bepalen de kwaliteit van een vakblad – niet de titel of de uitgever’

Maar hoe werkt dit in de praktijk? Als onderzoeker wil je het liefst in bekende vaktijdschriften publiceren, wie kent nu Radboud University Press? Grygierczyk: ‘We hopen dat we tijdschriften over kunnen halen om onder onze vlag te gaan opereren. Of beter gezegd: hun redacties, want zij bepalen uiteindelijk de kwaliteit van een vakblad – niet de titel of de uitgever. Die redacties bestaan uit wetenschappers; zij zijn vaak ook vóór goedkope open access.’ Op die manier zijn een aantal taalkundige tijdschriften een tijdje geleden al overgestapt naar een Open Access uitgever, legt ze uit, binnen het LingOA-project. Sommige daarvan zaten voorheen bij Elsevier.

Vliegwieleffect

Als meer uitgaves dat doen, kan een vliegwieleffect ontstaan, is het idee. ‘We zetten ook in op kleine tijdschriften die geld of expertise missen om de omslag te maken naar open access. Zij kunnen dan gebruik maken van de diensten van het landelijke Open Journals Platform.’

De kwaliteit zal hier niet onder lijden, bezweert de bibliotheekdirecteur. ‘We gaan geen water bij de wijn doen. Grondige peer-review blijft vereist.’ Sterker nog, Radboud University Press moet de publicatiekwaliteit juist verhogen. De doorlooptijd van een artikel – van indiening tot publicatie – zal volgens Grygierczyk sneller worden, omdat het verwerkingsproces efficiënter ingericht is dan bij de grote commerciële uitgevers. ‘We zijn geen kolos, maar een flexibele organisatie. Daardoor kunnen we ook makkelijker digitale innovaties doorvoeren, bijvoorbeeld om onderzoeksdata te koppelen aan een publicatie.’

Boeken

De universiteitsuitgeverij moet ook interessant worden voor onderzoekers die hun werk normaal gesproken uitbrengen in boekvorm, bij een uitgeverij zoals Boom. ‘We kunnen meer maatwerk leveren’, zegt Grygierczyk. ‘Zo worden digitale publicaties de standaard, met een print-on-demand-optie. Maar als wetenschappers hun werk in de boekhandel willen krijgen, kan dat ook.’

‘Digitale publicaties worden de standaard’

Dit speelt bijvoorbeeld bij vakgebieden als rechten, waar veel docenten handboeken schrijven. Voor hen kan Radboud University Press bestaande uitgevers inhuren voor het productie- en marketingproces – als een soort tussenpersoon. ‘Dan moeten zij wel mee willen werken natuurlijk, want uiteindelijk staat niet alleen de naam van hun uitgeverij erop, maar is het een co-productie met Radboud University Press. Het is afwachten of dat lukt.’

Concrete titels van boeken of tijdschriften die in september uitkomen onder de vlag van de Radboud Universiteit wil Grygierczyk op dit moment nog niet noemen. ‘Er zitten een paar boeken in de pijplijn, maar welke dat zijn geven we pas prijs tegen de tijd dat we officieel van start gaan, in september.’ Bovendien, legt ze uit, begint het onderhandelingsproces met tijdschriften en uitgevers vanaf dit kalenderjaar pas echt, nu het college van bestuur definitief groen licht heeft gegeven.