Tijdens een onderzoeksproject naar historische rampen stuitte hoogleraar Lotte Jensen op tal van rampliederen. Al snel ontstond het idee om een cd te maken over de geschiedenis van rampen én het ramplied als fenomeen in Nederland. Het Utrechtse ensemble Camerata Trajectina heeft de eerste repetities inmiddels achter de rug.

‘Hoe moeten we die ‘och’ aanzetten? En is dit een lang of een kort woord?’ In een ruime woonkamer in Utrecht discussiëren de muzikanten van Camerata Trajectina over de interpretatie van een lied over de pest aan het begin van de zeventiende eeuw. Wel tien keer zetten de tenor en de sopraan de strofe opnieuw aan, daarbij begeleid door de luit en de viola de gamba.

Veerkracht

De leden van het ensemble houden vanochtend de eerste repetitie van een nieuw project dat moet uitmonden in een cd met rampliederen. Het idee kwam van hoogleraar literatuur- en cultuurgeschiedenis Lotte Jensen, die ook bij de repetitie aanwezig is.

Het lied dat wordt ingestudeerd, gaat over de doden die geborgen worden, maar evengoed over veerkracht en hoop, zegt Jensen. ‘Aan het einde wordt een bede tot God gericht, in de hoop dat alles in de toekomst beter zal gaan.’

Rampliederen werden vroeger ingezet om het nieuws te verspreiden onder mensen die niet konden lezen en schrijven. ‘Maar ze hebben ook een troostende functie’, aldus de hoogleraar. ‘Mensen rouwen om wat er is gebeurd. En er zit een religieuze boodschap in: in de toekomst gaat het beter, op voorwaarde dat je geen zonden meer begaat en je tot God bekeert.’

Sint-Elisabethsvloed

Jensen stuitte op de liederen tijdens een groot onderzoeksproject naar rampen in de Nederlandse geschiedenis. De hoogleraar deed onderzoek naar de rol van liederen door de eeuwen heen, als een medium van rampverwerking. In de databank van het Meertens Instituut, waar maar liefst 170.000 liederen in staan, vond ze liederen over stormen en scheepsrampen. ‘Maar toen mensen wisten dat ik met dit project bezig was, kreeg ik ook liederen toegestuurd’, zegt ze.

Voor de opname van de cd nam Jensen contact op met de muzikanten van Camerata Trajectina – een ensemble dat ze nog kende van toen ze zelf in Utrecht studeerde. De keuze voor de liederen op de cd was nog niet zo eenvoudig, omdat de muzikanten niet van alles de juiste melodie konden terugvinden. De oudste ramp die bezongen wordt op de cd is de Sint-Elisabethsvloed uit 1421. De jongste ramp is de Watersnoodramp van 1953. Jensen: ‘De cd is eigenlijk een Nederlandse geschiedenis van rampen, én van het ramplied.’

De hoogleraar vindt het naar eigen zeggen fantastisch om te zien hoe het Utrechtse ensemble de liederen opnieuw tot leven wekt in klank en woord. ‘Ik ben vooral bezig met de analyse van de teksten, maar hier gaat de geschiedenis echt leven.’

Harp

Tenor Nico van der Meelen van Camerata Trajectina, dat al honderden concerten gaf in Nederland en de rest van Europa, noemt de cd een bijzonder project om aan te werken. ‘Normaal zingen we alleen liederen uit de zestiende en zeventiende eeuw’, zegt hij. ‘Het is uitdagend om ook modernere liederen te zingen.’

‘Je moet deze liederen gezamenlijk vormgeven’

Het is geen toeval dat de liederen gerepeteerd worden aan de keukentafel van een van de muzikanten. ‘Je moet de liederen gezamenlijk vormgeven’, zegt Van der Meelen. ‘Vroeger deed men dat ook zo. Muzikanten die aanwezig zijn, doen mee. Je moet weten welke instrumenten je kan gebruiken: een blokfluit, de gamba’s, een harp. Je wilt dat het een afwisselend geheel is. Het duurt wel even voordat het werkt.’