Studenten lenen zich te pletter en roepen om een 'coronakorting'. GroenLinks ziet een oplossing in een startkapitaal, andere partijen willen af van het leenstelsel. Hoe realistisch zijn die ideeën? Econoom Charan van Krevel neemt ze onder de loep.

Afgelopen voorjaar tekenden duizenden studenten een petitie voor een korting op het collegegeld, omdat het (online) onderwijs kwalitatief minder goed zou zijn dan voordat corona uitbrak. De pandemie is niet goed voor de portemonnee van studenten. En de huidige generatie heeft het al zwaar omdat ze – in tegenstelling tot eerdere generaties – te maken heeft met het leenstelsel.

Studenten krijgen bijval in politiek Den Haag. Momenteel vinden bijna alle politieke partijen – de VVD uitgezonderd – dat de studiefinanciering op de schop moet. Met de verkiezingen van maart in zicht bedenken politici allerlei alternatieven: studievouchers, korting op het collegegeld en zelfs terugkeer naar de basisbeurs. GroenLinks gaat nog een stap verder door te pleiten voor de invoer van een ‘startkapitaal’. Deze partij wil alle achttienjarigen tienduizend euro schenken die ze kunnen investeren in hun toekomst. Suggesties genoeg dus, maar zijn ze ook realistisch of gaat het vooral om verkiezingspraatjes?

Ongelijkheid

Eerst over het leenstelsel: dat moet anders volgens veel politieke partijen. Wat er precies mis mee is? ‘Het was de bedoeling dat het tot meer gelijkheid zou leiden, maar het heeft onbedoeld juist tot meer ongelijkheid geleid’, reageert Charan van Krevel, onderzoeker Economische Theorie en Economisch Beleid. Hij geeft het vak Economic Policy and Public Finance aan de managementfaculteit en heeft veel kennis van (economisch) overheidsbeleid.

‘De basisbeurs is afgeschaft met het idee dat de zoon van de advocaat zijn studie zelf wel kan betalen. Studenten die minder fortuinlijk zijn, maken aanspraak op de aanvullende beurs en kunnen heel voordelig lenen.’ De realiteit is dat door het leenstelsel de zoon van de advocaat niet achterblijft met een enorme studieschuld, maar de armere studenten juist wel. Zo is meer ongelijkheid ontstaan dan gelijkheid, aldus Van Krevel.

Terug naar de basisbeurs dan maar?

‘Dat hoeft niet per se. Door het leenstelsel zijn jongeren niet minder gaan studeren, dus in een zekere zin is het zo slecht nog niet. Maar aan de andere kant zijn de nadelige economische gevolgen van het leenstelsel wel erg groot.’

‘Door het leenstelsel zijn jongeren niet minder gaan studeren’

‘Milton Friedman, Nobelprijswinnaar van de Economie, gaf een interessant argument tegen iets als de basisbeurs. De basisbeurs is namelijk een soort subsidie op onderwijs en je kan je afvragen of de overheid daar een subsidie op zou moeten geven. Friedman vond het eigenlijk compleet onlogisch dat een student subsidie krijgt op een studie. Je volgt namelijk een opleiding waardoor je betere kansen hebt om in de toekomst geld te verdienen. Dus eigenlijk ben jij degene die het meest profiteert van jouw studie. Waarom zou de overheid daarvoor moeten betalen?’

‘Dat is denk ik een heel sterk argument tegen de basisbeurs, zeker als je bedenkt dat de overheid zelfs nu met het leenstelsel al 80 procent van jouw studietijd betaalt. Zelf ben ik wel van mening dat onderwijs een soort gemeenschappelijk goed is en dat daar best wel wat geld naartoe mag gaan. Hoe meer hoogopgeleide mensen we hebben, hoe meer iedereen daarvan profiteert.’

Afgelopen jaar zijn verschillende studenten petities gestart voor een coronacompensatie bovenop de huidige studiefinanciering. Door COVID-19 zou de kwaliteit van het onderwijs achteruit gaan en lopen sommigen vertraging op. Gaat een eenmalige tegemoetkoming de financiële problemen waar studenten door deze crisis tegenaan lopen volgens u oplossen?

‘Zo’n coronakorting op het collegegeld is vooral een soort compensatie voor het gevoel dat mensen onrecht is aangedaan: zij zijn namelijk getroffen door het virus. Dat gevoel neem je hooguit maar een beetje weg door een korting te geven. Je kunt zeggen: alle beetjes helpen, dus als je een studieschuld hebt, wil je liever dat deze tweeduizend euro lager is dan hoger. Maar het slaat eigenlijk nog geen deuk in een pakje boter: aan het einde van je studie heb je vaak alsnog een flinke schuld.’

Startkapitaal

GroenLinks heeft een andere oplossing voor ogen: het startkapitaal, bedacht door de beroemde econoom Thomas Piketty. Op de website van de politieke partij is te lezen dat het de bedoeling is dat iedere jongere een bedrag van tienduizend euro geschonken krijgt op zijn achttiende om te investeren in zijn toekomst. Dit geld zou de overheid betalen middels een ‘solidariteitsbijdrage’ van de rijksten van het land.

Kunnen jongeren wel zo verstandig omgaan met geld? Gaan ze dat niet uitgeven aan de nieuwste iPhone?

‘Dat is een terechte vraag. Als je mensen tienduizend euro handje contantje geeft, weet je niet of ze daadwerkelijk in zichzelf investeren. Ik denk dat er heel veel jongeren zijn die dat wel echt doen, maar er zullen er ook genoeg zijn die dat niet doen en dan stimuleer je dus consumptie. Dat is juist níet het idee van een startkapitaal. Dus je zou het op zo’n manier moeten regelen dat jongeren bijvoorbeeld vouchers op onderwijs krijgen, of dat ze op de een of andere manier kosten kunnen declareren voor het starten van een eigen bedrijf.’

‘Als het startkapitaal op de juiste manier wordt ingevoerd, kan het leiden tot meer gelijkheid’

De vraag is of een startkapitaal daadwerkelijk voor meer gelijkheid zorgt. De zoon van de advocaat krijgt bovenop papa’s erfenis nóg meer geld. Hebben alle jongeren dan wel evenveel kans op een financieel gezonde toekomst?

‘Als dit idee op de juiste manier wordt ingevoerd, denk ik wel dat het zal leiden tot meer gelijkheid. Nederland is namelijk een van meest ongelijke landen qua vermogen. Door belasting te heffen op de meest vermogenden en dat te verdelen onder jongeren – een groep die doorgaans veel minder vermogend is – zal het leiden tot meer gelijkheid. Daarnaast zal er hierdoor waarschijnlijk meer economische groei komen. Jongeren hoeven op deze manier namelijk minder te lenen en gaan eerder sparen. Daardoor kan er meer geïnvesteerd worden en ontstaan nieuwe bedrijven. Dat alles leidt tot meer economische activiteit en dus ook economische groei.’

Welk plan werkt volgens u het beste?

‘Aan elke oplossing zitten voor- en nadelen, maar mijn voorkeur gaat uit naar het startkapitaal. De systematische achterstand die je hebt omdat je bijvoorbeeld niet in een rijk gezin bent geboren, is veel groter dan de achterstand die je oploopt door corona, en dat los je niet op met bijvoorbeeld een ‘coronacompensatie’: een korting op het collegegeld.’