Het is een actueel probleem: drugs-en gokverslaafden die tegen beter weten in doorgaan met hun verslaving. Onlangs gepubliceerd onderzoek brengt aan het licht hoe dit komt: verslaafden reageren minder gevoelig op een verwachte beloning dan niet-verslaafden.

Mensen met een verslaving verwerken beloningen anders in hun hersenen dan mensen zonder verslaving, stellen onderzoekers van het Radboudumc en de Radboud Universiteit. De onderzoekers analyseerden 25 onderzoeken over beloningsgevoeligheid bij alcohol-, nicotine-, cocaine- en gokverslaving. Ze zochten ook contact met de onderzoekers achter de studies. Die gaven massaal gehoor aan de vraag om hun onderzoeksdata op te sturen. Het leverde een grote hoeveelheid gegevens op.

‘Mensen verliezen hun baan, hun relatie – en toch gaat het gedrag door’

Dat verslaafden minder gevoelig blijken voor beloningsprikkels, is de belangrijkste conclusie. Onderzoeker Maartje Luijten: ‘Het viel op dat zowel drugs- als gokverslaafden minder gevoelig reageerden op de verwachting van een geldbeloning dan niet-verslaafden.’

Het inzicht kan behulpzaam zijn voor de patiënt en zijn omgeving, denken de onderzoekers. Het is immers handig te weten dat het leereffect van je goedbedoelde aansporingen gering is, en dat je pogingen om het gedrag te sturen vaak stranden. ‘Mensen verliezen hun baan, hun relatie’, zegt Arnt Schellekens, onderzoeker en psychiater. ‘En toch gaat het gedrag door.’

Schellekens wijst op de schaamte die vaak overheerst bij de verslaafden zelf en op het onbegrip in de omgeving en samenleving. ‘Verslaafden weten vaak heus wel dat hun gedrag slecht voor ze is.’ Luijten is opgetogen over het verbeterde inzicht in de verslaving. ‘Maar de kennis van de hersenactiviteit mag geen excuus voor de verslaving worden.’

Transparant onderzoek
Hoewel geen onderwerp van onderzoek, biedt het nieuwe inzicht ook een andere kijk op de behandeling. Schellekens: ’Het kan effectief zijn om patiënten met een verslaving te belonen met bijvoorbeeld tegoedbonnen, als ze zich een tijdje van hun verslaving onthouden.’ Dit soort beloning helpt namelijk wél, leggen de onderzoekers uit: je houdt de verslaafden geen worst voor, maar legt hem direct de worst in de mond. De extra kosten van zo’n behandeling wegen op tegen de baten, zegt Schellekens. Hij wijst op de lagere medische kosten en een verminderd ziekteverzuim.

Toch zien de onderzoekers nog hobbels op de weg bij het uitrollen van zo’n behandelwijze, met name bij de verzekeraars. ‘Die willen niet aan deze methode, omdat het hen weinig oplevert’, zegt Schellekens. ‘Bovendien hangt er een moreel dilemma aan het belonen van patiënten met een verslaving. Het selectief belonen kan oneerlijk aanvoelen voor mensen zonder verslaving.’