Met de Nederlandse vertaling van de roman ‘Herkomst’ van de Bosnisch-Duitse auteur Saša Stanišić heeft Radboud-alumna Annemarie Vlaming de Europese Literatuurprijs 2021 gewonnen. ‘Als vertaler ben je vooral dienstbaar aan de schrijver.’

Acht maanden werkte literair vertaler Annemarie Vlaming aan de vertaling van Herkomst, een roman van de Bosnisch-Duitse auteur Saša Stanišić over zijn dementerende oma. Het vele werk leverde Vlaming geen windeieren op: voor haar vertaling ontving de alumna Duitse Taal en Cultuur anderhalve week geleden de Europese Literatuurprijs.

Vlaming noemt Herkomst best een pittig boek om te vertalen. De twee belangrijkste thema’s, herkomst en dementie, raken haar dan ook persoonlijk. ‘Ik mis mijn geboorte-eiland Texel en zou er in deze periode het liefst voortdurend voor mijn ouders willen zijn’, zegt ze.

Loeizware zaken

Natuurlijk wil Vlaming haar ‘leed’ niet vergelijken met dat van Stanišić, die samen met zijn familie ternauwernood de oorlog in Joegoslavië kon ontvluchten, waardoor hij in 1992 in het voor hem onbekende Duitsland belandde.

‘Stanišić heeft het talent om op luchtige wijze over loeizware zaken te schrijven’, aldus Vlaming. ‘Als vertaler moet je je verdiepen in gruwelijke zaken, in dit geval de oorlog in voormalig Joegoslavië, en nare passages kun je nu eenmaal niet overslaan. Sterker nog: na het vertalen lees je de tekst nog talloze malen door, dus je moet er keer op keer doorheen.’

Wat voor auteur is Saša Stanišić?

‘Een bijzonder originele schrijver, die graag speelt met taal en genres en maling heeft aan literaire conventies. Je merkt dat hij oorspronkelijk uit een ander taalgebied komt, tot zijn veertiende woonde hij in Bosnië. Hij heeft zich het Duits snel eigen gemaakt, op een heel eigen manier. Dat geeft denk ik ook die speelsheid en lichtheid aan zijn werk. Verder is hij buitengewoon sympathiek en grappig en heeft een groot en idealistisch hart, wat je bijvoorbeeld ziet op zijn Twitter-account. Ook heeft hij groot respect voor zijn vertalers, hij ziet ons en waardeert ons werk en vindt het ook prima als we ons daarbij de nodige vrijheden veroorloven.’

‘Je merkt dat Stanišić uit een ander taalgebied komt’

Had u tijdens het maken van een vertaling vaak contact met Stanišić?

‘Nee. Toen ik zijn eerste boek al bijna af had (Hoe de soldaat de grammofoon repareert, red.) kreeg ik via de uitgever een mailtje van Saša met de vraag waar mijn vragen bleven, alle andere vertalers hadden een lijstje opgestuurd. Ik heb gewoon niet zoveel vragen, ik mag graag een beetje puzzelen en peinzen over wat de schrijver bedoeld kan hebben. Voor Herkunft werd er vanuit het Goethe-Institut in Zuid-Korea een soort online vertalersoverleg georganiseerd, dus met alle vertalers van over de hele wereld die bezig waren met het boek. Daar konden we veel vragen stellen en elkaar helpen.’

Is een vertaling hetzelfde boek als het originele boek, of ontstaat er een nieuw boek?

‘Zonder boek is er überhaupt geen vertaling, en zonder vertaling bereikt de schrijver maar een beperkt publiek. Toch ben ik als vertaler vooral dienstbaar aan de schrijver. Die heeft tenslotte het belangrijkste denkwerk gedaan, aan mij de taak het werk over te zetten naar een andere oever. Wel word ik daar steeds losser in: ik permitteer me meer vrijheden als ik denk dat het boek daar beter van wordt. Een vertaling is dus hetzelfde boek als het origineel, maar dan ontsloten voor een groter publiek.’

Krijgen literaire vertalers wel voldoende appreciatie voor hun werk?

‘Zeker als je een keer een prijs krijgt, zoals de Europese Literatuurprijs – of alleen al op de longlist of shortlist staat – voel je je zeer gewaardeerd, maar dat gebeurt zelden tot nooit. Goed betaald wordt dit werk ook niet, en soms wordt bij een recensie de naam van de vertaler niet eens genoemd.’

‘Soms wordt bij een recensie de naam van de vertaler niet eens genoemd’

‘Gelukkig vertaal ik al jaren alleen literaire werken, waarmee ik doorgaans een beroep kan doen op een projectwerkbeurs van het Letterenfonds. Zo’n beurs geeft financiële armslag en ruimte om te blijven doen waar je goed in bent, voor mij is dat ook waardering.’

Tussen 1993 en 1999 studeerde u Duitse Taal en Cultuur aan de Radboud Universiteit. Wanneer besloot u om literair vertaler te worden?

‘De eerste jaren rommelde ik wat aan. Ik vond de studie Duits wel leuk en vooral heel gezellig, maar was niet erg gericht bezig. De specialisatie Literair Vertalen beviel me goed, omdat vertalen een heerlijk concrete bezigheid is. Je hebt een tekst in de ene taal en daar maak je een tekst in een andere taal van, en binnen dat kader heb je enige vrijheid.’

Wat bent u van plan met het prijzengeld?

‘Ik hou erg van fietsen. Voor de langere afstanden – zoals tussen mijn woonplaats Rhenen en Nijmegen – wil ik graag een goede e-bike kopen. Van wat overblijft heb ik de helft al zo’n beetje uitgegeven aan gezellige etentjes en cadeautjes (lacht).’

Meer informatie over ‘Herkomst’ en de Europese Literatuurprijs via deze link.