Wetenschappers van vijf Nederlandse universiteiten experimenteren met een cloudsysteem dat als alternatief kan dienen voor Microsoft365. De Radboud Universiteit kijkt met interesse naar de ontwikkelingen.

Mailen, vergaderen, bestanden delen… Het gebeurt aan Nederlandse universiteiten haast altijd in een Amerikaanse cloud-omgeving zoals Microsoft365 of Google Workspace.

Het kan ook anders. Dat willen zeventig wetenschappers van AlgoSoc aantonen, een consortium dat de invloed van algoritmes op de samenleving bestudeert, door mee te doen aan een pilot met een alternatieve clouddienst. Vijf universiteiten zijn betrokken bij het onderzoeksprogramma: de Universiteit Utrecht, de TU Delft, de Universiteit van Amsterdam, de Erasmus Universiteit en Tilburg University.

Invloed van algoritmes

Eén reden voor de pilot is dat verschillende universiteiten verschillende digitale platformen gebruiken die niet altijd met elkaar compatibel zijn. Op zoek naar een oplossing riepen de onderzoekers de hulp in van SURF, de ICT-coöperatie voor onderwijs en onderzoek.

Maar er is nog een andere reden waarom de wetenschappers op zoek gingen naar een alternatief voor BigTech. In AlgoSoc, voluit Algorithmic Society, doen ze immers onderzoek naar de invloed van algoritmes op de samenleving, zowel vanuit technisch als filosofisch oogpunt. Ook de Europese afhankelijkheid van Amerikaans BigTech is onderwerp van onderzoek. En die staat steeds meer onder druk.

‘Het is dus geen verrassing dat de onderzoekers van AlgoSoc zelf kritisch kijken welke tools ze kunnen gebruiken voor het onderzoek’, zegt Wladimir Mufty, programmamanager Digitale Soevereiniteit bij SURF, die de onderzoekers begeleidt in het gebruik van een alternatieve cloud.

Berlijn

Binnen een zogenaamde Proeftuin van SURF onderzoekt Mufty al langer welke platformen als alternatief kunnen dienen voor Teams van Microsoft365 of de Workspace van Google. Zo kwam hij op het spoor van Nextcloud, cloud software die ook door verschillende Duitse overheidsdiensten en universiteiten gebruikt wordt.

Medewerkers van SURF en enkele IT-directeuren uit het onderwijs bezochten het hoofdkantoor van Nextcloud in Berlijn, waar ze in gesprek gingen met verschillende medewerkers. ‘Dat bezoek gaf ons vertrouwen. Niet alleen omdat de software technisch goed in elkaar zit, maar ook de organisatie eromheen is veelbelovend. Zowel wat betreft support, releases, snelheid als visie.’

De software van Nextcloud richt zich op samenwerkingstools, met functionaliteiten zoals het delen van bestanden, communicatie en groepsbeheer. Vanwege de flexibiliteit en de mogelijkheid tot integratie met andere systemen – de software is open source – stelde Mufty aan de onderzoekers van AlgoSoc voor om NextCloud te gebruiken. Die reageerden enthousiast. Sinds deze maand wordt het systeem uitgerold over de vijf universiteiten in kwestie, onderzoekers krijgen van SURF ook workshops en handleidingen.

Geen licentiekosten

Ook grote databestanden kunnen in Nextcloud worden opgeslagen. De opslag zelf moet echter wel ergens fysiek plaatsvinden. ‘Dat verloopt doorgaans via cloudproviders die opslag op harde schijven aanbieden in datacenters. Deze datacenters staan doorgaan in Nederland, Europa of Amerika. Voor Amerikaanse cloudproviders zoals Microsoft, Google of Amazon geldt dat zij onder Amerikaanse wetgeving vallen, ook al staat hun data fysiek in een Nederlands datacenter,’ zegt Mufty.

In tegenstelling tot clouddiensten als Windows365 of Brightspace hoeven gebruikers van Nextcloud geen licentiekosten te betalen. Dat betekent dat individuele gebruikers de software gewoon kunnen downloaden. Het beheer van Nextcloud is wel betalend. ‘Je hebt mensen nodig die de applicatie in de lucht houden’, legt Mufty uit. ‘Denk aan de security, de privacy officer, de support medewerker die vragen moet beantwoorden.’

‘Mensen hebben nu eenmaal een onbewuste voorkeur voor grote, bekende bedrijven’

Wat betreft het gebruik van Nextcloud in Nederland zijn de vijf universiteiten in ieder geval voorlopers. De meeste organisaties en andere universiteiten geven op dit moment de voorrang aan Amerikaanse hyperscalers zoals Microsoft, Google of Amazon. Mufty heeft wel een idee hoe komt. ‘Mensen hebben nu eenmaal een onbewuste voorkeur voor grote, bekende bedrijven. Ze accepteren zonder veel weerstand storingen bij Microsoft Teams, maar als een dienst als Nextcloud een kleine hapering heeft, wordt dat meteen als onbetrouwbaar gezien.’

Omdat de pilot van Nextcloud gekoppeld is aan onderzoeksconsortium Algosoc, zijn er geen onderzoekers van de Radboud Universiteit betrokken. Toch kijkt de universiteit met interesse naar de uitkomsten van de pilot, zegt een universiteitswoordvoerder. ‘Omdat de pilot in februari 2025 start, is het nog wat te vroeg om in te gaan op de vraag of overstappen overwogen wordt. We blijven hierover uiteraard in nauw contact met SURF.’