Zowel volgens het Vaticaan als volgens de Nederlandse bisschoppen is de Radboud Universiteit nog altijd katholiek. Dat vertelden kardinaal Wim Eijk en bisschop van Den Bosch Gerard de Korte afgelopen vrijdag op een persconferentie in Rome. Wat betekent dit precies? Hoe denkt de Radboud Universiteit hier zelf over? Een overzicht.

Vindt de Radboud Universiteit zelf ook dat ze weer een katholieke universiteit is?

Dat is op dit moment niet duidelijk. Universiteitswoordvoerder Martijn Gerritsen wil geen rechtstreeks antwoord geven op deze vraag. Hij houdt het erop dat de Radboud Universiteit een onafhankelijke universiteit is. ‘Er is sinds 1 januari 2021 geen invloed meer van de Nederlandse Bisschoppenconferentie op het bestuur van de universiteit’, zegt hij. Ook wijst de woordvoerder erop dat de statuten van de stichting Radboud Universiteit ongewijzigd blijven.

Dat laatste betekent dat de bisschoppen zich niet meer mogen bemoeien met het benoemen van leden van de raad van toezicht. Tot twee jaar geleden mochten ze dat wel, en dat was de reden dat ze in conflict kwamen met het bestuur van de Radboud Universiteit. De bisschoppen hielden benoemingen tegen omdat beoogde leden niet katholiek genoeg zouden zijn – dit tot frustratie van de Stichting Katholieke Universiteit (SKU), de toezichthouder waar toen ook nog het Radboudmc onder viel. Het conflict liep zo hoog op dat de bisschoppen de Radboud Universiteit het predicaat ‘katholiek’ afnamen.

Rector Han van Krieken bevestigde al eerder tegenover Vox dat de formele, statutaire rol die de bisschoppen ten opzichte van het Stichtingsbestuur hadden, definitief is opgeheven, en dat dat zo zal blijven.

De persconferentie waarop kardinaal Wim Eijk en bisschop van Den Bosch Gerard de Korte aankondigden dat de Radboud Universiteit nog steeds katholiek is, volgde vrijdagavond op het zogeheten ad-liminabezoek van de dertien Nederlandse bisschoppen aan Rome. Dat is een werkbezoek waarbij ze verslag uitbrengen aan de paus en medewerkers van het Vaticaan over de stand van zaken van de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland.

Is kardinaal Wim Eijk, die een belangrijke rol speelde in het afnemen van het predicaat katholiek, dan op de vingers getikt door Rome?

Op die vraag wil woordvoerder van de Bisschoppenconferentie Anna Kruse niet ingaan. De Belgische kerkjurist en voormalig rector van de KU Leuven Rik Torfs wil wel een poging wagen. ‘Zo zou je het kunnen interpreteren’, zegt hij. ‘Maar je kan ook stellen dat in het Vaticaan een administratieve procedure is gevolgd.’

Torfs legt uit dat het in de katholieke kerk wel vaker voorkomt dat een administratieve beslissing van een lagere bestuurslaag door een hogere bestuurslaag wordt teruggefloten. ‘Dat gebeurt meestal bij beslissingen over het sluiten van een kerk of de afzetting van een pastoor’, aldus Torfs. ‘Maar dat het katholieke predicaat van een universiteit wordt afgenomen en daarna wordt teruggeschonken, is uiterst zeldzaam.’

Dat Rome niet tevreden was met de beslissing van de Bisschoppenconferentie om het predicaat ‘katholiek’ van de Radboud Universiteit af te nemen, was overigens al langer duidelijk. Zo stond de Radboud Universiteit in de Annuario Pontificio 2022, het meest recente pauselijke jaarboek, nog steeds vermeld in het rijtje katholieke universiteiten.

Waarom is de Radboud Universiteit nu plots wel weer katholiek volgens Rome én volgens de Nederlandse Bisschoppenconferentie?

Dat is een technische kwestie. ‘In de zomer van 2021 heeft Rome gereageerd op de breuk tussen de Stichting Katholieke Universiteit en de Bisschoppenconferentie’, vertelt bisschop Gerard de Korte desgevraagd aan Vox. ‘Rome maakte duidelijk dat de bisschoppen de relatie met de SKU konden opzeggen. Maar de universiteit is door de Heilige Stoel (de pauselijke regering, red.) opgericht en valt dus onder verantwoordelijkheid van Rome. De Radboud Universiteit is dus altijd katholiek gebleven.’

Volgens Anna Kruse, woordvoerder van de Bisschoppenconferentie, heeft de Heilige Stoel duidelijk gemaakt dat zij een onderscheid ziet tussen de wereldrechtelijke positie van de SKU en de kerkrechtelijke positie van de universiteit zelf. ‘Het oordeel over de vraag of een universiteit katholiek is, is aan de paus’, aldus Kruse. ‘Zoals kardinaal Eijk tijdens de persconferentie opmerkte, heeft de Heilige Stoel vanzelfsprekend het laatste woord.’

Daarmee komen de bisschoppen dus terug op hun beslissing in het najaar van 2020 om het predicaat ‘katholiek’ af te nemen van de SKU.

Was paus Franciscus bij de beslissing betrokken om de Radboud Universiteit opnieuw katholiek te laten zijn?

Niet rechtstreeks, aldus Torfs. Toch is de paus volgens hem zeker op de hoogte van wat zich de voorbije twee jaar in Nijmegen heeft afgespeeld. ‘De eerste man na de paus, de kardinaal-staatssecretaris Pietro Parolin, heeft een grote rol gespeeld in dit dossier’, zegt hij.

De kerkjurist meent dat het dossier van de Radboud Universiteit voor het Vaticaan over meer gaat dan onderwijs. ‘In Rome hebben ze niet graag dat je de bruggen opblaast met grote, katholieke instellingen’, zegt hij. ‘Ze hechten aan de Radboud Universiteit omdat ze een van de grootste, brede katholieke universiteiten ter wereld is. Zo zijn er internationaal niet veel, uitgezonderd Georgetown University, de University of Notre Dame en de KU Leuven.’

Maar de bisschoppen hebben nu dus geen formele macht meer in Nijmegen. Kan je dan nog wel een katholieke universiteit zijn?

Dat is zeker mogelijk, zegt Torfs. ‘Of je het predicaat draagt, is niet afhankelijk van de rol die bisschoppen in een raad van toezicht spelen’, zegt hij. Volgens de Belgische kerkjurist is het aan de Radboud Universiteit zelf om op zoek te gaan naar wat dit betekent. ‘Het is wel duidelijk dat we niet meer in dezelfde situatie zitten als honderd jaar geleden’, zegt hij. ‘Veel professoren en studenten zijn niet meer katholiek, zelfs niet in de brede zin van het woord.’

Dat beeld wordt bevestigd door verschillende enquêtes die Vox de afgelopen jaar hield onder medewerkers en studenten. Zo bleek in 2018 dat hoogleraren zichzelf vaker als atheïst of agnost zien dan als religieus. In een enquête uit 2021 gaven studenten dan weer aan het niet erg te vinden dat de Radboud Universiteit niet meer katholiek was – afgezien van een kleine, sterk gelovige minderheid.

‘De nieuwe band zal primair een relatie zijn van dialoog en advies’

Over de vraag op welke wijze de contacten tussen bisschoppen, instituten en andere relevante universitaire organisatieonderdelen bestendigd kunnen worden, wordt in ieder geval overleg gevoerd, vertelt universiteitswoordvoerder Martijn Gerritsen. Bij deze gesprekken is rector magnificus Han van Krieken aanwezig, net als de bisschop van Den Bosch en een vertegenwoordiger van het Dicasterie voor Cultuur en Onderwijs. Het afgelopen jaar hebben al vier dergelijke sessies plaatsgevonden, onder andere in de marge van een bezoek aan Rome naar aanleiding van de heiligverklaring van oud-rector Titus Brandsma.

Bisschop Gerard de Korte vertelt dat deze gesprekken in een opbouwende sfeer verlopen. ‘Doel is het versterken van de katholieke substantie en een actualisering van de relatie tussen universiteit en Kerk’, zegt hij. ‘Wij hopen op een positieve afronding van het proces bij de viering van honderd jaar Radboud Universiteit in 2023. De nieuwe band zal primair een relatie zijn van dialoog en advies.’

Liep er op de campus zelf ook geen dialoogtraject over de identiteit van de universiteit?

Dat klopt. Momenteel doet de universiteit nog steeds een uitgebreid intern onderzoek naar haar identiteit met medewerkers, studenten en relaties waaronder ook vertegenwoordigers van diverse religieuze organisaties. Directe aanleiding voor dit onderzoek was de breuk tussen de bisschoppen en de SKU.

Moet dit traject worden overgedaan, aangezien de bisschoppen zijn teruggekomen op hun besluit?

Volgens Annemarie Hinten-Nooijen, die het traject leidt, niet. ‘We zijn het traject gestart met als kader onze missie en visie, onze kernwaarden en dat alles gericht op het honderdjarige bestaan van de universiteit’, zegt ze. ‘Zoals in de missie staat zijn we een bijzondere universiteit die voortgekomen is uit de katholieke emancipatiebeweging aan het begin van de twintigste eeuw; we weten ons met deze oorsprong en traditie verbonden.’

‘We zijn een bijzondere universiteit die is voortgekomen uit de katholieke emancipatiebeweging’

Inzet van het dialoogtraject, aldus Hinten-Nooijen, is het in beeld brengen van het veelkleurige verhaal van de Radboud Universiteit. ‘Dit doen we door te praten over hoe studenten, medewerkers, alumni en andere betrokkenen persoonlijk betekenis geven aan onze missie en onze kernwaarden.’ Een dergelijke dialoog is volgens Hinten-Nooijen kenmerkend voor de Radboud Universiteit. ‘Dat is de afgelopen decennia meermaals gedaan’, zegt ze.

Is de uitspraak van afgelopen weekend dan echt van geen enkel belang voor de Radboud Universiteit?

Toch wel. Met name voor de erkenning van de theologische faculteit door het Vaticaan zou dit wel eens goed nieuws kunnen zijn. In 2017 verscheen immers de Apostolische Constitutie – een wetgevend document van het Vaticaan – Veritatis Gaudium, die bepaalde dat alle theologische faculteiten binnen twee jaar statuten moesten opstellen en indienen bij de Congregatie van de Katholieke Opvoeding (nu: Dicasterie voor Cultuur en Onderwijs).

Zoals dat elders in de wereld gebeurde, diende het Nijmeegse college van bestuur deze statuten van de Faculteit der Theologie in. Dat gebeurde in maart 2020, een antwoord uit Rome is er nog niet.

Een goedkeuring van deze statuten zou kunnen betekenen dat de theologische faculteit, die als enige faculteit van de Nijmeegse universiteit rechtstreeks is opgericht door de Kerk, opnieuw canonieke graden mag verlenen. In 2006 schortte Rome de bevoegdheid van de faculteit om canonieke graden te verlenen op. Het motief van die opschorting was destijds dat de statuten van de theologische faculteit niet waren aangepast aan de sinds 1979 geldende Apostolische Constitutie Sapientia Christiana. Al is het theoretisch gezien ook mogelijk dat de goedkeuring van de statuten losstaat van de hernieuwde bevoegdheid om canonieke graden te verlenen.

Decaan van de theologische faculteit Carl Sterkens vertelde eerder aan Vox dat hij geen uitspraak verwachtte over de ingediende statuten van zijn faculteit door het Vaticaan, vóór Rome zich had uitgesproken over de status van de Radboud Universiteit.

‘Die mening heb ik nog altijd’, zegt Sterkens nu. Toch moet volgens de decaan, die afgelopen week toevallig ook in Rome was, eerst het identiteitstraject van de universiteit worden afgerond. ‘Tot de universiteit in een visiedocument heeft bepaald hoe ze zichzelf ziet, verwacht ik geen beslissing in het dossier van de theologische faculteit,’ zegt hij.

De woordvoerder van de Bisschoppenconferentie wil nog niet zo ver in de toekomst kijken. In een reactie aan Vox geeft ze alleen aan dat het ad-liminabezoek niets heeft veranderd aan de bevoegdheid van de theologische faculteit in het verlenen van canonieke graden.

Is het Radboudumc ook opnieuw katholiek volgens Rome en volgens de bisschoppen?

Neen, daar hebben kardinaal Eijk en bisschop De Korte in de veelbesproken persconferentie geen uitspraken over gedaan. Dat is wellicht niet toevallig: medisch-ethische kwesties zoals abortus en euthanasie waren in het verleden vaker een bron van conflict tussen de bisschoppen en de SKU. Toen de SKU aan het Radboudumc meedeelde dat ze van plan was een transgendercentrum te openen, kreeg ze van de bisschoppen te horen dat ‘zoiets helemaal niet moet’.

Volgens een woordvoerder van het Radboudumc is dan ook helemaal niets veranderd sinds de breuk met de bisschoppen eind 2020. ‘Onze statuten blijven ongewijzigd en er is geen invloed meer van de Nederlandse Bisschoppenconferentie op het bestuur’, zegt hij.

‘Het Radboudumc wil vooral vooruitkijken’

Wel benadrukt de woordvoerder dat kernwaarden die wortelen in de katholieke geloofstraditie zoals medemenselijkheid, compassie en oog voor de kwetsbare ander belangrijk zijn voor het Radboudumc en dat ook zullen blijven. ‘Voor de rest willen we vooral vooruitkijken.’