Virtual reality neemt de multimediale wereld over: gamen kan tegenwoordig met een speciale bril op je hoofd en de eerste Oscar voor een VR-installatie is al uitgereikt. Wordt virtual reality zo realistisch dat we uiteindelijk het onderscheid met echte wereld niet meer kunnen maken? Hoogleraar Cognitiefilosofie Marc Slors geeft er vanavond een lezing over op het festival voor korte films Go Short.

Zwemmen met dolfijnen, wandelen door de bossen, bovenop een hoge klif staan: met virtual reality kan het allemaal. Zelfs als je in het ziekenhuis ligt of doodsbenauwd bent van hoogtes. Het is nét wat leuker om opnieuw te leren lopen in een bos dan in de ziekenhuisgang en VR kan een handig tussenstapje zijn om je angsten te ervaren. Vorig jaar maakte Labyrinth Psychotica zelfs een VR-experience die je liet voelen hoe het is om een psychose te hebben. ‘Je vergeet haast dat het niet echt is,’ schreef een NRC-journalist na afloop.

Ook voor de wetenschap is VR interessant, zegt hoogleraar Cognitiefilosofie Marc Slors. Die bril geeft je dan de kans om in nieuwe werelden te duiken. ‘Met VR kun je gaan onderzoeken of we mee kunnen gaan in nieuwe werelden met een eigen logica’, vertelt hij. ‘Hoe reageren je hersenen erop als gebouwen ineens kunnen verplaatsen, of als je omhoog kijkt en je ziet je voeten hangen in de lucht? Ik heb al zin om er filosofische experimenten mee te doen.’

Echte waarneming

Toch gaat het Slors te ver om te zeggen dat VR onze echte wereld kan vervangen. Op wat uitschieters na bestaat VR immers nog vooral uit beeld en geluid. Terwijl onze echte waarneming veel meer is dan dat, stelt hij. ‘Ons brein koppelt wat we zien en horen bijvoorbeeld aan onze proprioceptie: het besef van de stand van je lichaam. Ik zie niet alleen of ik loop of zit, ik voel het ook — zelfs als ik niet kijk. Wat ik zie en hoe ik mijn lichaam ervaar passen bij elkaar.’

‘We moeten VR zien als een ander soort werkelijkheid: een nieuwe wereld die we ernaast creëren’

Die samenloop is cruciaal voor waarneming, stelt Slors. ‘Als ik zie dat ik in een achtbaan zit, maar mijn lichaam voelt de beweging niet, dan rinkelt er een alarmbel in mijn brein.’ Volgens hem houdt VR daar nog maar beperkt rekening mee: het beeld en geluid is superecht, maar de koppeling met het lichaam klopt nog niet. Dat is een van de redenen waarom VR nog niet als werkelijkheid voelt. Al is dat op termijn misschien best op te lossen: ‘Ik kan me voorstellen dat met de voortschrijdende techniek, je die waarneming steeds beter kunt simuleren.’

Verwachtingspatroon

Een moeilijker probleem is de zintuigelijke narratieve structuur: het feit dat onze waarneming altijd aan eerdere waarnemingen is gekoppeld. Slors: ‘Waarnemen gaat altijd in de context van wat er daarvoor is gebeurd. Ik neem nu bijvoorbeeld mijn kantoor waar, maar dat kan ik alleen begrijpen als ik weet dat ik daarvoor het Erasmusgebouw binnen ben gelopen, de lift heb genomen en mijn kamer binnen ben gestapt. Waarnemen doe je niet ‘ineens’ – onze hersenen hebben een bepaald verwachtingspatroon.’

Om virtual reality serieus te kunnen nemen, is die voorkennis niet altijd even handig, vertelt Slors. ‘Zodra je een VR-bril op doet, is er een breuk in het narratief. Die overgang neem je stiekem mee als achtergrond in je VR-ervaringen.’ Zo zal je dus altijd weten dat je in een VR-wereld zit — simpelweg omdat je nog weet dat je die bril hebt opgedaan. ‘De enige manier om VR écht als waarheid te zien, zou dan zijn om altijd zo’n bril op te hebben. Elon Musk, de man achter Tesla, denkt dat dat kan. Ik vind het wat minder aannemelijk.’

Maakt dat VR tot een mislukte nep-wereld? Nee, stelt Slors. ‘Het is geen goede of slechte kopie van de werkelijkheid. Volgens mij moeten we het gewoon zien als een ander soort werkelijkheid: een nieuwe wereld die we ernaast creëren.’

De lezing van Marc Slors is vanavond om 18.15 uur en 19.15 uur in de MIR – VR-Cinema op het Go Short-terrein bij LUX. Voor meer informatie en kaartjes, zie de Go Short-website.