Poëzie is magie, zeker als het in raadselachtig Russisch voor je ligt. Afgelopen vrijdag nam de natuurkundige Mikhail Katsnelson de Spinozapremie in ontvangst. De Radboud Universiteit gaf haar hoogleraar bij deze gelegenheid een bijzonder cadeau: een drietalige uitgave van zijn gedichten.

De homo universalis was het ideaalbeeld van de Renaissance: de mens die zich verdiepte in alle aspecten van de wetenschap en de kunst. De enige zuivere equivalent was Leonardo da Vinci, maar de Russische natuurkundige Mikhail Katsnelson weet in elk geval de exacte wetenschap uitstekend te combineren met de kunst van het woord. Althans, dat dénkt ondergetekende. Want het is frustrerend om alleen de Nederlandse en Engelse vertaling van de vijftien gebundelde gedichten te kunnen lezen. Als die twee – logischerwijs – al zoveel van elkáár verschillen, hoe ver wijken zij dan af van het Russische origineel?

Het onbeholpen vergelijken van cyrillische lettertekens brengt aan het licht dat de Engelse en Nederlandse vertaling veelal het Russische rijmschema volgen, maar er soms ook van afwijken of het eindrijm zelfs loslaten. Ook telt een vertaling soms een regel meer dan het originele gedicht. De gedichten, die ietwat hoog op de pagina zijn geplaatst, zijn elk voorzien van een aquarel van Yury Romanov, een vriend van Katsnelson. Het zijn sfeervolle, uitgevloeide afbeeldingen in kleuren die doen denken aan een met gobelins en draperieën beklede zitkamer in een landhuis.

Genoeg over de vorm, het is immers de inhoud die een kijkje biedt in de wereld van Katsnelson. Deze wereld bestaat uit geheimzinnige en zelfs angstaanjagende plekken zoals de verzonken stad Atlantis en het bijbelse Sodom en Gomorra. Katsnelson brengt ons aan land op het eiland van de sinistere dokter Moreau, uit de roman van H.G. Wells, die in zijn griezelkliniek dieren ombouwt tot halfmensen: De meester vindt een mens zonder enige vorm van licht, En maakt hem uit gorilla, hyena, varken, ja zelfs anaconda, (p.33)

Het moeras van Katsnelsons droomwereld rust op een rotsvast fundament van steen en fossiele grondstoffen, waar leven langzaam in aardolie verandert, koolstof in diamant en hars in barnsteen. In de bewoners van deze onveilige hoewel stevig gefundeerde wereld – vismensen, Bijbelfiguren, engelen – toont zich de kwetsbare mens van vandaag. Katsnelson treurt over de mens en zijn geschiedenis, hoewel soms met een wrang optimisme. Vermoedelijk, als het niet tot oorlog had geleid, In de twintigste, al met al een pesteeuw […] hadden we grotere verschrikkingen gezien. (p.65) En soms schrijft Katsnelson ook over zichzelf. Over de Rus die zijn land, waar hij niet kon werken, innig mist.

Maar juist het verlangen naar zijn taal bracht hem bij de dichter in zichzelf. Bij de alchemist die donker uit licht maakt, en licht uit donker. Mijn leven is geslaagd. Van ‘Zjigoeljovskoje’ ging ik over op Belgisch bier. […] Ja, wat gebeurt er allemaal. Zo blijf je woelen tot de morgenstond. […] Van alle kunsten is de belangrijkste voor ons: in het donker overleven. (p.73) De bundel Vijftien gedichten is niet in de winkel verkrijgbaar. Lees de bundel online.