Weinig wetenschappers die tijdens de coronacrisis in een vliegtuig stappen. Toch werkt de Radboud Universiteit samen met het umc verder aan beleid om het vliegverkeer van medewerkers aan banden te leggen. Niet iedereen is daar blij mee.

Net op het moment dat de Radboud Universiteit en Radboudumc regels wilden gaan invoeren om het vliegverkeer van haar medewerkers in te dammen, brak de coronacrisis uit. Het beleid, dat in september 2020 zou ingaan, in een notendop: voor bestemmingen die binnen zeven uur met de trein te bereiken zijn, worden vliegreizen niet meer vergoed. Een externe reisagent, die de boekingen van reizen en hotels beheert, zou daarop toezien. Bovendien wilden de instellingen onder hun personeel werken aan bewustwording over het effect van vliegen op het klimaat.

Door het uitbreken van de coronacrisis werd de ‘zevenuurregel’ voor onbepaalde tijd in de ijskast gezet – en daar is hij nog niet uitgehaald. ‘Maar we hebben niet stilgezeten’, verzekert Marije Klomp, programmadirecteur duurzaamheid van de Radboud Universiteit. ‘We zijn onder andere begonnen met voorbereidingen op de aanbestedingsprocedure voor de reisagent.’

Daarvoor moest om te beginnen duidelijk worden hoe die toekomstige reisagent precies te werk zou moeten gaan. Daar is de afgelopen anderhalf jaar nog aan gesleuteld. ‘Sommige medewerkers waren bang dat hun reizen veel te duur zouden worden’, zegt Klomp. ‘Of dat ze hun favoriete hotel niet meer konden boeken.’

Goede alternatieven

Begin volgend jaar wordt de aanbestedingsprocedure daadwerkelijk opgestart, de verwachting is dat de reisagent na de zomer aan het werk zal gaan. De zevenuurregel zal dan nog niet meteen van kracht zijn. ‘We willen eerst kijken hoe het gaat’, zegt Klomp. ‘Zo moet de reisagent ook goede alternatieven kunnen aanbieden voor een vliegreis. Pas als dat het geval is, gaan we handhaven op de regels.’

Intussen heeft de universiteit ook een beter beeld van wat er te winnen valt met het terugdringen van het vliegverkeer van medewerkers. Klomp: ‘Dat hebben we laten uitzoeken. Van de CO2-uitstoot van alle verkeersstromen omvat het internationale vliegverkeer zo’n 20 procent.’

Dat is fors, stipt Klomp aan, maar een stuk minder dan het dagelijkse verkeer van studenten en medewerkers van en naar de campus. Dat is goed voor ongeveer de helft van de uitstoot. Klomp: ‘Voor ons is dat heel nuttige informatie, want daarmee kun je de discussie voeren op thema’s die ook echt impact hebben. We moeten niet alleen naar vliegverkeer kijken.’ Volgens Klomp gebeurt dit ook niet: zo is de ambitie uitgesproken om het autoverkeer naar de campus de komende jaren met 20 procent te verminderen.

Zegen

De coronacrisis heeft in de eerste plaats veel leed veroorzaakt, benadrukt Klomp. Maar voor het terugdringen van het vliegverkeer was het een zegen. Niet alleen omdat veel vliegtuigen abrupt aan de grond bleven, maar ook omdat het iets veranderde in de hoofden van mensen op de universiteit en in het ziekenhuis. ‘Veel van hen kwamen erachter dat je prima kunt doorwerken zonder op reis te gaan.’

‘We wilden voor corona al in kaart brengen welke ondersteuning wij kunnen bieden aan virtuele congressen’

Ook voor de universiteit was die onverwachte reisbeperking een goede les. ‘We wilden voor corona al in kaart brengen welke ondersteuning wij als universiteit kunnen bieden bij het organiseren van virtuele congressen.’ Dat is volgens Klomp door corona in een stroomversnelling geraakt. Zo zijn er meer dan honderd overlegruimtes ingericht met nieuwe apparatuur, die overleg via Zoom of andere software mogelijk maakt.

Snoepreisje

Dat er ook weerstand is tegen het stimuleren van virtuele congressen of ontmoetingen als vervanging voor een internationale reis, merkte hoogleraar Teun Bousema het afgelopen jaar. De epidemioloog heeft zich ontpopt als de officieuze Nijmeegse ambassadeur voor een restrictief vliegbeleid op universiteiten. Of, zoals hij het zelf liever ziet, voor een situatie waarin wetenschappers een weloverwogen keuze maken om wel of niet op reis te gaan. Nu zien te veel wetenschappers een congresbezoek nog als een snoepreisje, zei Bousema eerder ook al tegen Vox.

Vanuit die gedachte is Bousema, die als malaria-onderzoeker veel in ontwikkelingslanden komt, de thoughtful travel pledge gestart. ‘Het is deels een petitie, deels een belofte die wetenschappers kunnen doen’, legt hij uit. Het gaat er niet alleen om dat zij beloven minder te reizen, maar ook dat universiteiten, wetenschapsfinanciers en congresorganisaties hun steentje bijdragen. Bijvoorbeeld door virtuele of hybride congressen mogelijk te maken, of door het vliegverkeer simpelweg met regels te beperken.

Communist

Met die oproep maakt Bousema zich niet bij alle collega’s populair. ‘Ik ben uitgemaakt voor communist, betuttelaar, hypocriet. Mensen zeggen dat we straks niks meer mogen – dat verhaal.’ Bousema’s mond viel open van verbazing toen hij een ‘hoge pief’ binnen een Nijmeegse faculteit hoorde zeggen dat de coronacrisis niet het moment is om vliegverkeer aan banden te leggen. ‘Zij zei: “We hebben het allemaal zo zwaar gehad. Laat iedereen nu weer lekker een keer op reis gaan.”’

De weerstand beperkt zich niet tot individuele wetenschappers. Nadat Bousema had berekend hoe groot de carbon footprint is van een wetenschapsfinancier – hij wil niet zeggen welke – werd hem nadrukkelijk duidelijk gemaakt dat de organisatie in kwestie niet wilde dat die gegevens gepubliceerd werden. ‘Dat geeft wel aan hoe pikant het is.’

‘Nieuwe technologie kan ontmoetingen tussen deelnemers faciliteren’

Terwijl: als de coronacrisis iets oplevert, is het wel de knowhow hoe virtuele bijeenkomsten toch kunnen bijdragen aan effectieve kennisuitwisseling. ‘Ik heb daar zelf al een aantal heel mooie voorbeelden van gezien, bijvoorbeeld toen ik een online masterclass mocht geven voor honderden Afrikaanse onderzoekers. Of door nieuwe technologie in te zetten om ontmoetingen tussen deelnemers te faciliteren. Zo vervang je de spontane gesprekken in de wandelgangen tijdens een congres.’

Waar het uiteindelijk allemaal om draait, aldus Bousema, is dat het besef bij wetenschappers doordringt dat de oude situatie niet meer terug mag komen. ‘Wereldwijd zijn er 7,8 miljoen wetenschappers. Dat die in tijden van een klimaatcrisis allemaal de wereld werd rondvliegen, dat is niet meer houdbaar.’