Het beleid rond duurzaamheid en vooral rond vliegen, staat er op de meeste universiteiten triest voor. Wetenschapsplatform De Jonge Akademie noemt maatregelen in een recent rapport ‘vrijblijvend’ en ‘ineffectief’. Hoe staat het aan de Radboud Universiteit? 'We willen meeliften op de ontwikkelingen die tijdens corona ontstaan.'

De timing lijkt gek. Moeten we, juist nu wetenschappers nauwelijks meer hun huis uit komen om te werken, een gesprek aangaan over hun vlieggedrag? Ja, concludeert De Jonge Akademie –  een zelfstandig onderdeel van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) – in een pas uitgebracht rapport over academisch vlieggedrag. De pandemie vormt een ‘uitgelezen kans’ om vlieggewoontes te veranderen, het reizen naar congressen bijvoorbeeld. Het ontbreekt veel universiteiten echter nog aan een goed vliegbeleid, aldus de makers van het rapport.

Hoe zit dat hier? Vanaf september zouden medewerkers aan de Radboud Universiteit en het Radboudumc niet langer mogen vliegen naar gebieden die per trein in zeven uur bereikt kunnen worden. Die regels zijn, zo blijkt, door de pandemie nog niet van kracht.

‘Zodra er weer gevlogen mag worden, staan we klaar om het beleid in te laten gaan’, laat Thijmen Sietsma van het Radboud Green Office weten. Maar ook hij ziet dat de pandemie kansen biedt voor het vlieggedrag van wetenschappers post-corona.

Vrijblijvende ‘regels’

De Jonge Akademie onderzocht dit jaar hoe groot het ‘vliegprobleem’ werkelijk is aan Nederlandse universiteiten, welke maatregelen zij hiertegen nemen en hoe effectief die zijn. De makers van het rapport spitten duurzaamheidsrapporten van alle Nederlandse universiteiten door en hielden diepte-interviews met beleidsmedewerkers van negen van deze instellingen. Omdat het een steekproef betrof, zat de Radboud Universiteit daar niet bij.

In het rapport wordt de Wageningen Universiteit genoemd als één van de vooruitstrevendste instellingen op het gebied van duurzaamheid én vliegbeleid. De universiteit maakt gebruik van een reisbureau, geeft duurzaam reisadvies en heeft een minimum aantal reisuren voor vliegen ingesteld . Ook heeft het plannen voor het gebruik van het uitdelen van een bepaald aantal ‘vliegcredits’ aan medewerkers, die op die manier alleen een bepaald aantal kilometers of vluchten per persoon toelaten.

De grootste conclusie in het rapport: duurzaamheid aan Nederlandse universiteiten ‘heeft een opmars gemaakt’, maar verandering gaat nog lang niet snel genoeg. Veel duurzaamheidsmedewerkers ervaren ‘een gebrek aan middelen en mandaat’, staat in het rapport te lezen. Vooral het vliegbeleid zou ‘vrijblijvend’ en ‘weinig effectief’ zijn.

‘Ik herken dat idee van het gebrek aan middelen niet’, zegt Sietsma desgevraagd. Hij werd door De Jonge Akademie-onderzoekers geïnterviewd, maar vooral vanwege zijn rol in de ‘werkgroep vliegen’, een informele groep bestaande uit beleidsmedewerkers van verschillende universiteiten.

‘Ons college van bestuur vindt duurzaamheid belangrijk’, aldus Sietsma. ‘Dat helpt met het mandaat.’ Het voorgenomen vliegbeleid gaat bovendien om een verplichting. Sietsma: ‘Dat is meteen een steviger uitgangspunt dan bij sommige andere universiteiten.’

Vertraging

De vliegregels aan de Radboud Universiteit zouden eigenlijk in september van kracht gaan, maar dat laat nog even op zich wachten. Dit omdat vliegen tijdens de coronacrisis toch niet of nauwelijks mogelijk is, zegt Sietsma. Hij schreef mee aan het voorgenomen beleid, maar de uitvoering ervan vindt plaats in samenwerking met afdelingen als communicatie, HR, financiën en inkoop.

Juist die beleidsmedewerkers focussen zich nu even op iets anders: de pandemie. De universiteit wilde voor alle reizen bovendien gaan samenwerken met een reisbureau. En de zoektocht naar zo’n organisatie is – hoewel in volle gang – lastiger geworden nu de hele reisbranche in het slop zit, legt Sietsma uit.

En die uitgelezen tijd om het vliegbeleid een kritisch te evalueren dan? ‘Zo zien wij dat ook wel hoor’, zegt Sietsma. ‘Ik hoor van wetenschappers om mij heen dat zij er zelf nu meer mee bezig zijn. Zodra er weer gereisd kan worden, is het ook onze intentie om de regels in te laten gaan. Al kan dat denk ik nog wel even duren.’

Intercontinentaal

Juist de maatregel waar de Radboud Universiteit voor heeft gekozen – het instellen van een minimumafstand – heeft volgens het rapport ‘een gering effect’. Intercontinentale vluchten worden aan veel universiteiten nog niet genoeg meegenomen, staat er te lezen, en juist daar valt veel te halen.

‘Het is makkelijker om maatregelen te treffen binnen Europa’, zegt Sietsma hierover. ‘Je hebt daar nu eenmaal eenvoudiger een alternatief vervoersmiddel. Voor intercontinentale vluchten gaat dat niet, daarom willen wij inzetten op videoconferentie.’

Wetenschappers zien tijdens de pandemie dat videoconferenties ook goede vervangers zijn voor fysieke bijeenkomsten, legt Sietsma uit. Hij wil meeliften op die ontwikkeling. ‘In communicatie naar medewerkers toe gaan we echt op videobellen inzetten. Het is wel zoeken naar de goede timing voor die aanmoediging. Nu een campagne starten over vliegen heeft minder zin.’

Snoepreisjes

Is Sietsma niet bang voor een enorme toename in vluchten als de crisis voorbij is? Malaria-onderzoeker Teun Bousema zei in augustus nog in een interview met Vox dat hij vreest dat wetenschappers – opgelucht dat de crisis voorbij is – gewoon weer het vliegtuig in zullen stappen.

Bousema onderzoekt momenteel op eigen initiatief virtuele congressen, omdat hij zich zorgen maakt over de milieubelasting van wetenschapscongressen, die veel wetenschappers nog steeds als ‘snoepreisjes’ zien. ‘De verleidingen zijn sterk’, meent hij in het Vox-interview.

Sietsma vindt het lastig te voorspellen hoe mensen na de crisis zullen reageren. ‘Wat ik wel kan zeggen is dat conferenties enorm aan het innoveren zijn. Ze vergroten hun online aanbod. Als we straks weer mogen reizen, wanneer dat dan ook is, hoop ik dat in ieder geval een deel van de wetenschappers het idee van online congressen vasthoudt.’