Minister Jet Bussemaker van onderwijs beantwoordde dit weekend een berg Kamervragen over het leenstelsel, dat ze vanaf volgend jaar wil invoeren. Studenten en scholieren gaan 14 november de barricaden op in Den Haag. Maar waar gaat het eigenlijk over? Vox zette alles wat je moet weten over het leenstelsel op een rij.

Hoe zit het nu?
Studenten krijgen maandelijks een basisbeurs van de overheid. Hoe lang ze die krijgen is afhankelijk van de tijd die voor een studie staat. Dat is in de meeste gevallen vier jaar (drie jaar bachelor, één jaar master). Als je nog bij je ouders woont, ontvang je zo’n honderd euro per maand. Heb je het ouderlijk huis verruild voor een kamer, dan krijg je een uitwonende beurs van zo’n 280 euro. Dit bedrag is overigens ook een soort lening. Maar als je ervoor zorgt dat je binnen tien jaar je diploma op zak hebt, wordt deze lening omgezet in een gift.

Wanneer wordt de basisbeurs ingeruild voor het leenstelsel?
Zoals het er nu uitziet, ontvangen studenten die in het collegejaar 2015-2016 voor het eerst beginnen aan een bachelor of master, geen basisbeurs meer. Minister Jet Bussemaker (onderwijs) heeft een akkoord gesloten met oppositiepartijen GroenLinks en D66, zodat het wetsvoorstel kan rekenen op een meerderheid in de Eerste Kamer.

Als ik nu al studeer, houd ik dan een basisbeurs?
Wie vóór 1 september 2015 begint aan een opleiding, heeft niets te vrezen. Maar wie na 1 september 2015 aan de bachelor- of een masterfase begint, ontvangt geen basisbeurs meer, ook niet als je al een bachelor hebt afgerond. Als je wel voor die datum start met studeren, maar er een jaar tussenuit gaat, ontvang je na je tussenjaar gewoon weer een basisbeurs.

Als ik geen basisbeurs meer krijg, wat dan?
Je kunt bij DUO een lening aanvragen, hoewel het kabinet liever van een studievoorschot spreekt. De studiekosten, die je met het voorschot betaalt, verdien je immers na je opleiding terug, is het idee. Je kunt zelf kiezen hoeveel geld je per maand leent, tot een maximum van een kleine duizend euro. Hierover betaal je wel 1 procent rente. Die wordt overigens om de vijf jaar opnieuw vastgesteld.

Hoelang kan ik doen over het terugbetalen van mijn studieschuld?
Nu kun je 15 jaar doen over het afbetalen van je studieschuld, maar onder het nieuwe stelsel mag je er 35 jaar over doen. Daarnaast mag je, net zoals nu, vijf keer de terugbetaling met een jaar stopzetten door een jokerjaar in te zetten – een soort pauze.

Hoeveel moet ik terugbetalen per maand? 
Dat hangt af van je inkomen en de hoogte van je studieschuld. Als je het wettelijk minimumloon verdient (of minder) hoef je niet terug te betalen. Van het inkomen boven het wettelijk minimumloon, gaat maximaal 4 procent naar de aflossing van je studieschuld.

En als ik na 35 jaar niet alles heb afbetaald?
Dan wordt jouw schuld kwijtgescholden. Net zoals dat nu gebeurt na 15 jaar.

Hoe zit het met de aanvullende beurs?
Die stijgt. De maximale aanvullende beurs die studenten nu kunnen ontvangen is 258 euro als ze uitwonend zijn, en 237 euro wanneer ze nog thuis wonen. In het voorstel voor het studievoorschot is opgenomen dat de aanvullende beurs maximaal 365 euro wordt.

Kan ik nog gratis reizen?
De ov-kaart waarmee je doordeweeks of in het weekend gratis kunt reizen, blijft bestaan. Mbo’ers onder de achttien jaar hadden eerst niet zo’n kaart, maar zij zouden er ook een krijgen in de nieuwe plannen. DUO heeft de administratie voor de invoering van het leenstelsel echter nog niet op orde. Ze hebben aangegeven dat mbo’ers wat langer op hun ov-kaart zullen moeten wachten.

Gaan minder mensen studeren?
Over die vraag is een hoop voorspeld, berekend en gesproken. Zo publiceerde het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Onderwijs in maart een onderzoek naar de effecten van het leenstelsel en de mogelijke afschaffing van het reisrecht voor studenten. Daaruit bleek dat hbo’ers minder vaak een master denken te gaan doen na hun bachelor en dat mbo’ers minder snel doorgaan met studeren in het hbo. Ongeveer een op de tien bachelorstudenten was niet gaan studeren als zij te maken hadden gehad met het leenstelsel. Na dit onderzoek zijn de plannen echter gewijzigd: zo behouden studenten hun ov-kaart en krijgen ze meer tijd om af te lossen dan aanvankelijk de bedoeling was.

Komt er een stormloop in het laatste jaar dat de basisbeurs bestaat?
Begin augustus lag het aantal aanmeldingen van studenten bij universiteiten met 64.735 zo’n 3 procent hoger dan een jaar eerder. Deze cijfers zijn nog niet definitief, omdat studenten zich ook voor twee opleidingen tegelijk ingeschreven kunnen hebben. In Nijmegen lijkt overigens geen sprake van een stijging. De exacte getallen volgen pas begin oktober.

Wat gebeurt er met het geld dat vrijkomt?
Om te beginnen wordt daarvan de verhoging van de aanvullende beurs betaald. Een andere deel wordt gereserveerd om de kosten op te vangen van mensen die hun schuld niet kunnen aflossen. Het overige geld dat vrijkomt, wil de minister inzetten voor beter online onderwijs, meer contacturen, excellentietrajecten en internationalisering. Concrete plannen liggen nog niet op tafel, maar het geld is ook niet direct beschikbaar. Over tien jaar, in 2024, komt volgens de berekeningen na een geleidelijke stijging jaarlijks zo’n 915 miljoen euro vrij.

Gaan studenten nog op kamers?
Ook daar deed het Ministerie van Binnenlandse Zaken onderzoek naar. Zesduizend studenten werd gevraagd mee te werken. Wat blijkt? Studenten geven aan dat zij ‘vaker en/of langer thuis zullen blijven wonen of zelfs weer terugverhuizen naar het ouderlijk huis (tezamen 55 procent)’. Hierbij moet wederom de kanttekening geplaatst worden, dat de plannen sindsdien gewijzigd zijn in het voordeel van de student. / Karlijn Ligtenberg