De kop is eraf: het collegejaar is officieel geopend. Traditiegetrouw was er naast de ceremoniële plechtigheden ruimte voor redevoering. Met als terugkerend pleidooi: meer vrijheid. Voor studenten, onderzoekers en universiteit.

De toestroom naar de opening van het academisch jaar is groot. Universitair personeel en pas ingewijde studentbesturen hebben in grote aantallen hun weg naar het Gymnasion gevonden. Vooral de onwennigheid bij die laatste groep oogt olijk, met name als het de vrouwelijke variant betreft. Zichtbaar hebben de bestuursdames moeite zich voort te bewegen op hun nieuwe hakschoentjes. Alleen de gewone student lijkt de statigheid van de ceremonie te hebben gemeden.

In dit decor houdt Bas Kortmann zijn laatste openingsrede – hij geeft in oktober het stokje van rector over aan Theo Engelen. Na wat bedankjes en grapjes, die het publiek doet grinniken, schakelt hij over op een serieuzer zaak. Die bestuurders in Den Haag, weten zij wel niet wat het beetje bij beetje dichtdraaien van de geldkraan naar universiteiten, teweegbrengt?

Vertrouwen
‘Het brengt de vrije wetenschapsbeoefening in gevaar’, waarschuwt Kortmann. Als universiteiten niet kunnen rekenen op het vertrouwen (lees: een directe subsidiestroom) van Den Haag, gaan zij op zoek naar alternatieve bronnen. Het gevolg: onderzoekers worden van buitenaf gestuurd en kunnen niet, wanneer dat hun goeddunkt, een zijpad inslaan. ‘Wie betaalt, bepaalt’, aldus Kortmann.

‘Waarom zouden we de opleidingsaccreditatie niet afschaffen?’, vraagt Kortmann het publiek. Het controleregime van buitenaf is volgens de rector doorgeschoten. ‘Zij die de opleidingen beoordelen worden niet ervaren als critical friends, maar als agenten die op zoek zijn naar mogelijkheden om bekeuringen uit te delen.’ Bovendien leiden prestatieafspraken tot ‘meer van hetzelfde’, aangezien de afspraken tussen universiteiten en overheid grotendeels gelijk zijn.

Geregisseerd of niet, de twee volgende sprekers hebben een boodschap die in de kern hetzelfde is als die van Kortmann: vrijheid als voorwaarde voor groei. Aan de hand van een filosofische beschouwing van het fenomeen ‘tijd’, probeert schrijver en filosoof Joke Hermsen het publiek te doen inzien dat studenten de ruimte zouden moeten krijgen voor hun academische ontwikkeling. Ook als zij daar twee of drie studies voor nodig hebben.

Elise Hopman, zelf nog student, richt zich tot de student. Heb niet alleen oog voor ‘cv-building’. Neem de vrijheid om te doen wat je leuk vindt, is haar boodschap, in plaats van alleen dingen aan te pakken die je toekomstig werkgever graag ziet. Alleen zo word je gelukkig – en: goed in wat je doet./ Mathijs Noij