Een vrouw nafluiten of roepen dat ze een lekker ding is. Meestal zijn het mannen die dat doen. Waarom eigenlijk? Om hun mannelijkheid te tonen, bijvoorbeeld. Maar ook omdat ze denken dat ze aan het flirten zijn, dan bedoelen ze het niet eens slecht.

Welk gedrag stoort je het meest bij mannen? Catcalling, zeiden vier van de vijf studenten die bij Max Primbs (promovendus bij sociale en cultuurpsychologie) hun bachelorscriptie schreven. Zo kwamen ze op het idee een onderzoek te doen naar dit fenomeen. Opmerkelijke conclusie: de helft van de Nijmeegse mannen die op straat vrouwen naroepen, denkt dat ze een compliment geven.

“A loud whistle or a comment of a sexual nature made by a man to a passing woman”, zo luidt de definitie van catcall volgens de Oxford Dictionary. De term sloeg oorspronkelijk op het uit onvrede uitfluiten of toeschreeuwen van iemand tijdens een theatervoorstelling. ‘Maar er zijn evenveel definities voor catcalling als dat er artikelen over geschreven zijn’, zegt sociaal psycholoog Primbs. ‘Wat in de definities overeenkomt, is dat het ongewenst is.’

Het catcallen gebeurt voornamelijk door mannen naar vrouwen, zegt Primbs. Het omgekeerde komt alleen bij uitzondering voor. De meeste vrouwen krijgen ermee te maken, vooral jongere vrouwen en tieners.

Agressie

Studenten Johanna Kube, Renée Derix, Céline Epars, Hanna Schuller en Fenne van Geene keken voor hun scriptieonderzoek naar oorzaken, gevolgen en achtergronden van catcalling. Ze onderzochten welke manieren zouden kunnen werken om catcalling te verminderen.

‘Je bent als slachtoffer machteloos, als je er iets van zegt dan loop je kans op agressie’

Onschuldig is het roepen en fluiten namelijk niet. Primbs haalt onderzoek aan waaruit blijkt dat vrouwen die slachtoffer zijn, negatieve consequenties en fysieke reacties ervaren. Denk daarbij aan misselijkheid en verhoogde spierspanning.

‘Je bent als slachtoffer machteloos, als je er iets van zegt dan loop je kans op agressie. Catcallen kan leiden tot zelfobjectivering en het zichzelf negatief bezien. In het algemeen voelen slachtoffers zich minder veilig en wordt er een hoger algemeen angstniveau gerapporteerd. Vrouwen vermijden ook de plekken waar straatintimidatie geregeld voorkomt.’

De Nijmeegse studenten Yana van de Sande en Judith Holzmann willen onder de noemer Catcalls of Nimma meer bewustwording over straatintimidatie creëren. ‘Het gaat om vrouwen die geseksualiseerd en geobjectiveerd worden, maar ook om leden van de queer community die op straat worden uitgescholden’, zegt de inmiddels afgestudeerde Holzmann. Onder andere door teksten die worden geroepen op straat te krijten, willen ze mensen letterlijk en figuurlijk laten stilstaan bij straatintimidatie. Holzmann: ‘Tijdens het krijten spraken we een man die echt dacht een compliment te geven, hij realiseerde zich niet hoe het bij de vrouw aankwam.’

Mannelijkheid

Catcallers zijn weinig schuldbewust, merkten ook de onderzoekers na enquêtes op straat. Ongeveer de helft van de mannen die catcallen, heeft niet de intentie een negatieve indruk te maken. Van de ondervraagde mannen die toegeven te catcallen, zei 30 procent te denken dat ze aan het flirten waren, 20 procent dacht een compliment te geven. Primbs: ‘Zij bedoelden het niet slecht, maar het heeft wel een negatieve uitwerking. De andere helft van de mannen doet het om een andere reden, bijvoorbeeld om macht te voelen of mannelijkheid te laten zien aan vrienden.’

Ook goedbedoeld zijn sommige campagnes tegen catcalling, stelt Primbs. Hij wijst op een reclame van L’Oréal, getiteld Stand Up Against Street Harassment. Dat lijkt een prima en instructief filmpje, maar het gaat mis bij de tekst: 78 procent van de vrouwen heeft seksuele intimidatie in de publieke ruimte meegemaakt, zegt de voice-over. De psychologen weten dat zo’n tekst aan (mogelijke) catcallers de impliciete boodschap geeft dat wat zij doen de norm is. Primbs: ‘Dit werkt contraproductief.’

Educatie kan helpen om slachtoffers te laten beseffen dat het niet hun schuld is, zegt Yana van de Sande van Catcalls of Nimma. ‘Het is ook belangrijk dat omstanders in sommige gevallen op een vriendelijke manier kunnen ingrijpen.’ Holzmann: ‘Als dat niet mogelijk is, kun je wel een slachtoffer aanspreken of ze oké is. Het gaat erom dat je erkent dat er iets is gebeurd dat niet normaal is. We zijn verantwoordelijk voor elkaar op straat.’

Groepsdruk

Primbs en de studenten constateerden na het afnemen van de enquêtes een lastige paradox. ‘De meeste mannen wijzen catcalling af, tegelijkertijd geven de meeste vrouwen aan dat ze het ervaren. Daar zijn twee mogelijke verklaringen voor: of er is een heel klein groepje actieve catcallers of er is een verschil tussen de sociaal wenselijke antwoorden die mannen geven en de werkelijkheid. Waarschijnlijk iets van beide.’

‘Mannen die hun macht willen laten zien, blijven ook catcallen als het strafbaar is’

Het vermoeden bestaat dat catcalling met opleiding en leeftijd te maken heeft, maar vooral met groepsdruk. Primbs: ‘Als je goed opgeleid bent en weet dat het fout is om iemand na te roepen, kun je nog steeds bezwijken onder die groepsdruk.’

De 50 procent van de catcallers die geen slechte bedoelingen heeft, is vatbaar voor interventies die leiden tot gedragsverandering. Met andere woorden: daar valt een slag te slaan. Een mogelijkheid is om de politie boetes te laten uitschrijven. In Rotterdam en Arnhem is straatintimidatie al strafbaar. Primbs: ‘Mannen die hun macht willen laten zien, blijven ook catcallen als het strafbaar is, maar bij mannen bij wie sprake is van een kenniskloof, kan het werken.’

Catcalls of Nimma ziet ook het nut van het strafbaar maken van catcalling. Van de Sande: ‘Ik weet dat handhaving lastig is, maar je geeft er wel een signaal mee af dat je dat gedrag niet accepteert als maatschappij. Straatintimidatie is uiteindelijk voor iedereen een probleem. Via educatie voor jongeren, maar ook op bijvoorbeeld werkplekken, kunnen we bespreekbaar maken waar de grenzen liggen en aangeven dat nette complimenten best kunnen, maar dat het gaat om wat je zegt in welke context.’