Sinds haar overlijden is de Britse koningin Elizabeth alomtegenwoordig op voorpagina’s en in televisiejournaals en -talkshows. Waar komt die massahysterie naar aanleiding van de dood van een 96-jarige vandaan? Universitair docent Algemene Cultuurwetenschappen Dennis Kersten zoekt naar verklaringen. 'Haar overlijden bevestigt dat Groot-Brittannië in een transitiefase zit.'

Dennis Kersten was best geschrokken door het overlijden van de Britse koning Queen Elizabeth (1926-2022), vertelt hij in zijn kamer op de elfde verdieping van het Erasmusgebouw. ‘Natuurlijk zag ze er op die foto met de nieuwe premier Liz Truss heel breekbaar uit’, zegt de universitair docent algemene cultuurwetenschappen. ‘Maar dat ze er twee dagen later niet meer was, vond ik wel heftig.’

The Crown

Kersten, van opleiding anglist, volgt de berichtgeving over het overlijden van de koningin op de voet. De afgelopen dagen verslond hij niet alleen Britse kranten en televisieprogramma’s, ook Nederlandse kranten en talkshows hield hij in de gaten. ‘Niet zozeer om de feiten te horen’, zegt hij, ‘maar om te kijken welke stemmen de overhand krijgen en hoe het een en ander wordt geframed.’

Wat valt jou daarbij op?

‘Dat heel veel Britten een laatste groet willen brengen aan de Queen, ongeacht de leeftijd. Het viel te verwachten dat oudere mensen, voor wie Elizabeth altijd de koningin is geweest, meehuilen om het verlies van hun eigen jeugd. Maar millennials en jongeren hebben haar toch veel korter meegemaakt. Misschien hebben films als The Queen en series als The Crown bijgedragen aan het positieve imago van de leden van de koninklijke familie. Ook al komen ook hun slechte kantjes erin aan bod, het is toch goede pr.’

Waarom heeft het overlijden van Queen Elizabeth zo’n grote impact op zoveel mensen?

‘Dat heeft met het momentum in Groot-Brittannië te maken: de Brexit, de politieke polarisatie en de druk op het democratische stelsel. Door haar lange regeerperiode was Elizabeth de stabiele factor in het land. Haar dood komt wat dat betreft op het slechtst mogelijke moment, maar is tegelijk het beste wat Groot-Brittannië kan overkomen. Rouw verenigt Brexiteers en remainers. Ik ben benieuwd hoelang dat gaat duren. Wordt Elizabeths overlijden aangegrepen voor een volwassen zelfreflectie? Dan zou zij zelfs na haar dood een stabiliserende factor zijn.’

‘De laatste tijd had Elizabeth een knuffelimago als oud omaatje, wat ik trouwens best seksistisch vind – over oude mannen zouden we dat niet zeggen. Maar het respect dat we hebben voor oudere mensen speelt zeker een rol in haar populariteit. Misschien heeft ze in al haar kwetsbaarheid ook een zekere onschuld meegekregen.’

Waarom besteden media zoveel aandacht aan de dood van Elizabeth?

‘Het is niet bepaald komkommertijd, er is heel wat gaande in de wereld. Misschien is het wel een ontsnappingspoging aan de oorlog in Oekraïne, de energiecrisis en de coronacrisis. Maar Elizabeth is wel heel lang het staatshoofd van Groot-Brittannië geweest. Als zo iemand overlijdt, voelt dat als het einde van een tijdperk. Haar overlijden is een psychologische bevestiging van het feit dat Groot-Brittannië in een transitiefase zit.’

‘De bloedlijn van het Britse koningshuis spreekt tot de verbeelding’

‘Het Britse koningshuis wordt door veel mensen nog steeds als hét koningshuis gezien. De bloedlijn van de familie is meer dan duizend jaar ononderbroken, dat spreekt tot de verbeelding. Groot-Brittannië was lange tijd een wereldrijk. Ook al hebben sommige landen zich afgescheiden, van veel landen in de Gemenebest was Elizabeth nog steeds het staatshoofd.’

In de berichtgeving over het overlijden van koningin Elizabeth lijkt weinig plaats voor kritiek, bijvoorbeeld over haar houding ten opzichte van oud-koloniën.

‘Over de doden niets dan goeds. Oud-premiers en andere mensen die met haar hebben samengewerkt benadrukken in interviews vooral haar positieve kanten. Maar laten we niet vergeten dat zij zich bij haar kroning nog zag als het staatshoofd van landen en culturen die zich inmiddels hebben afgescheiden van Groot-Brittannië. Dat is nog niet uitgebreid aan bod gekomen, misschien komt dat nog.’

Wat mogen we verwachten van de nieuwe koning, Charles III?

‘Het zal niet makkelijk zijn om in de voetsporen van Elizabeth te treden, maar ik denk dat Charles wel goed aanvoelt hoe hij zijn moeder kan eren. In dat opzicht heb ik wel vertrouwen in hem, ook al zal hij hier en daar wat meer uitgesproken zijn over dingen.’

Wat betekent het overlijden van Elizabeth voor de nieuwe premier Liz Truss?

‘Misschien is het voor haar wel een blessing in disguise. Als het overlijden van de Queen leidt tot een helend zelfreflectieproces voor de Britten, dan kan zij daar ook profijt van hebben. Dan moet ze het overlijden wel willen aangrijpen om Groot-Brittannië op een positieve manier de toekomst in te loodsen. Ik ben benieuwd of ze die kans grijpt.’