Waarom de universiteit wél een safe space moet zijn (1)
OPINIE - 'Een veilige en inclusieve leeromgeving is een voorwaarde voor de vrije uitwisseling van ideeën', schrijft hoogleraar Cultuur en Inclusiviteit Liedeke Plate in een reactie op het interview met studenten Niek Steenhuis en Jesper Jansen.
In een recent interview in Vox stellen twee filosofiestudenten dat de universiteit geen safe space hoort te zijn. Graag wil ik hier enkele misverstanden over dit begrip uit de weg ruimen. Terecht stellen de studenten dat ‘het openstaan en leren begrijpen van wezenlijk andere ideeën unheimlich kan zijn’. De nieuwe inzichten die docenten, colleges en (studie)boeken bieden in de geschiedenis, de geografie, of de sociologie van de (eigen) cultuur, kunnen ongemakkelijk, confronterend of zelfs levensveranderend zijn: een ontdekking die alles wat je dacht te weten op z’n kop zet, een openbaring die alles in een nieuw licht plaatst.
Niet voor niets heeft onze universiteit als motto Change perspective. Aan de Radboud Universiteit willen we studenten verleiden om kritisch na te denken. We willen ze uitdagen intellectueel dieper te graven, de zaken van verschillende kanten te bekijken. Change perspective betekent: bevraag dat wat onbevraagd blijft en onderzoek dat wat vanzelfsprekend lijkt.
Seksueel geweld
Uit onderzoek is gebleken dat studenten in de zogeheten international classroom pas kunnen beginnen om hun diverse perspectieven met elkaar te delen als ze zich veilig, gewaardeerd en gehoord voelen. Uit dit inzicht kunnen we leren: een veilige en inclusieve leeromgeving—lees: safe space—is een voorwaarde voor de vrije uitwisseling van ideeën. Uiteraard hoeft een diversiteit aan ideeën niet samen te vallen met een diversiteit aan mensen. Echter, mensen met verschillende sociale, culturele, etnische, religieuze of taalkundige achtergronden hebben vaak verschillende ervaringen, en die ervaringen leiden dan weer tot verschillende wereldbeelden. Als docent van internationale en interdisciplinaire cursussen (waar dus studenten met verschillende culturele en/of disciplinaire achtergronden aan deelnemen), weet ik uit ervaring hoe belangrijk het is voor studenten om zich veilig genoeg te voelen om de discussie en de uitdagingen van een perspectiefwisseling aan te kunnen gaan.
‘Safe space is geen overbodige luxe’
Safe space betekent dus niet niet geconfronteerd willen worden met dingen die je niet bevallen. Het betekent: de collegezaal als een ruimte waarin iedereen durft te zeggen wat hij of zij denkt omdat hij of zij zich er veilig voelt. Lichamelijk veilig, emotioneel veilig. Volgens statistieken heeft ruim 20 procent van de Nederlandse vrouwen en 6 procent van de mannen te maken (gehad) met seksueel geweld. Dit betekent dat ook in de collegezalen van de Radboud Universiteit mensen zitten die worstelen met de (psychische, emotionele) gevolgen ervan. Neem daarbij de statistieken over het aantal jongeren dat te maken heeft (gehad) met pesten, racisme, homofobie, transfobie, enzovoort, en de conclusie dringt zich op: safe space is geen overbodige luxe.
Het idee van de universiteit als safe space gaat uit van het besef dat cognitie belichaamd is: ons denken staat niet los van ons lichaam, emoties beïnvloeden ons denken en handelen. Als je moe of overprikkeld bent, dan heeft dat gevolgen voor je cognitieve vermogen om bijvoorbeeld kennis te verwerken. Als je je bedreigd voelt of bang bent voor een herbeleving van een traumatische ervaring, dan staat dat in de weg van de intellectuele uitwisseling. Onze studieadviseurs kunnen het beamen: velen van onze studenten hebben verschrikkelijke dingen meegemaakt. Daarom moet de universiteit een safe space zijn: zodat ongeacht wat je hebt meegemaakt, je deel kunt nemen aan het universitair onderwijs.
Lesbische vrouw
Als diversiteit een maatschappelijk gegeven is (bijna een kwart van de inwoners van Nederland heeft een migratieachtergrond en universiteiten worden steeds internationaler), dan is inclusiviteit het streven: zorgen dat iedereen mee kan doen en zich durft uit te spreken. Dit geldt in de eerste plaats voor wie dit niet vanzelfsprekend is. Daarin schuilt het emancipatoire aspect van de universiteit als safe space. Immers, als niet-linkse, witte heteroseksuele mannelijke studenten het gevoel hebben dat ze op de universiteit niet meer alles mogen zeggen, dan is dit – op dit moment en op deze plek – fundamenteel anders dan als bijvoorbeeld een zwarte lesbische vrouw zich er onveilig voelt. Dit is omdat buiten de collegezaal (maar vaak ook daarbinnen), bijna alles nog steeds de witte heteroseksuele man bevestigt in zijn macht en recht en gelijk, terwijl niet-heteroseksuele niet-witte niet-mannen daar geconfronteerd worden met seksisme, racisme, homofobie … Zolang de wereld geen veilige plek is, beter nog: om de wereld een veilige wereld te maken (ik weet het: ijdele hoop, maar daarom naar mijn mening niet minder nastrevenswaardig), moeten we in het onderwijs beginnen.
‘Zelden hebben witte mannelijke wetenschappers zich afgevraagd welke rol hun identiteit speelt in hun kennisproductie’
Change perspective is ook: je denkkaders bevragen. Welk wereldbeeld heb ik meegekregen en hoe wordt dit beeld door de heersende cultuur bevestigd, betwist of ontkend? Op welke wijze is ons denken en handelen nog steeds koloniaal? En hoe draagt ons huidig curriculum daaraan bij? Zelden hebben witte mannelijke wetenschappers zich afgevraagd welke rol hun identiteit speelt in hun kennisproductie. De uitnodiging vanuit feministische en dekoloniale hoek om daar eens kritisch over na te denken kan dan ook als een kans gegrepen worden om onze kennis uit te breiden door nieuwe kennis te vergaren over onszelf, onze cultuur en plaats in de wereld. Denken dat het aan de universiteit zuiver om ideeën gaat, is een illusie die aan witte (heteroseksuele) mannen is voorbehouden.
Morgen op voxweb.nl: de reactie van actiegroep Changing Perspective op het interview met filosofiestudenten Niek Steenhuis en Jesper Jansen.
Ja ach ja schreef op 25 februari 2019 om 16:03
“Als je je bedreigd voelt of bang bent voor een herbeleving van een traumatische ervaring, dan staat dat in de weg van de intellectuele uitwisseling. (…) Daarom moet de universiteit een safe space zijn: zodat ongeacht wat je hebt meegemaakt, je deel kunt nemen aan het universitair onderwijs.”
Hier zit ‘m denk ik de fundamentele onenigheid.
Als je onderwijs zodanig aanpast dat niemand zich nog bedreigd voelt of het risico loopt een traumatische ervaring te herbeleven (overigens zonder te definiëren wat binnen een acceptabel bereik van traumatische ervaringen valt), dan kun je effectief niets meer onderwijzen. Het gevoel wordt leidend gemaakt; de omgeving moet zich aan de “getraumatiseerde” aanpassen.
Beter voor zowel de omgeving als voor de “getraumatiseerde” zou zijn als de “getraumatiseerde” leert omgaan met een door hem/haar als onveilig ervaren omgeving. Juist daarom moet de universiteit “onveilig” zijn. Met man en macht proberen de herbeleving van een trauma uit de weg te gaan, zal (de angst voor) een trauma alleen maar vergroten. Dit inzicht staat aan de basis van elke behandeling van een angststoornis.
Dokter schreef op 25 februari 2019 om 20:39
Wow, je vergelijkt bedreiging met een angststoornis. Het woord STOORNIS zegt het al, het is GESTOORD gedrag. Dus gedrag zonder reële gronden. Als iemand bang is omdat er daadwerkelijk een bedreiging is dan noemen we dat géén angststoornis. Het is een onzinnige vergelijking die hierboven wordt gemaakt. Als iemand daadwerkelijk bedreigd wordt zal geen enkele arts dat gaan “behandelen” als angststoornis. Als iemand daadwerkelijk bedreigd wordt dan zul je deze persoon niet aan de bedreiging blootstellen maar de bedreiging moeten bestrijden.
Ja ach ja schreef op 26 februari 2019 om 08:20
@Dokter: in de tekst staat “bedreigd voelt”, niet “bedreigd wordt”. De auteur stelt dat onderwijs dient te worden aangepast op studenten die zich bedreigd voelen, niet op studenten die bedreigd worden.
Bovendien: het is een vergelijking, zoiets bestaat uit overeenkomsten en verschillen. Ik stel die twee dingen niet gelijk aan elkaar.
Bovendien: die laatste zin is ter illustratie van het feit dat (de angst voor) een trauma alleen maar groter zal worden als deze met man en macht uit de weg wordt gegaan.
Ten slotte: als iemand niet in staat is regulier onderwijs te volgen vanwege een onveilig gevoel of de angst een trauma te beleven, is het mijns inziens – in sommige gevallen toch op zijn minst – verdedigbaar om van een (angst)stoornis te spreken.
Fan schreef op 25 februari 2019 om 20:23
Liedeke je bent the best!
Menze van Veen schreef op 25 februari 2019 om 22:18
https://www.youtube.com/watch?v=sXQkXXBqj_U
Ik ken de term “Safe Space” uit deze scherpzinnige Amerikaanse Cartoon serie. De zelfkritische toon (want “Safe Space” is een term van Amerikaanse origine en kent een zeer specifieke ontstaansgeschiedenis aldaar) is mijn inziens terecht.
Er is immers totaal geen bewijs voor de aantijging dat: “bijna alles nog steeds de witte heteroseksuele man bevestigt in zijn macht en recht en gelijk, terwijl niet-heteroseksuele niet-witte niet-mannen geconfronteerd worden met seksisme, racisme, homofobie …”
Niet dat daar bewijs voor nodig schijnt te zijn…
Of toch! “bevraag dat wat onbevraagd blijft en onderzoek dat wat vanzelfsprekend lijkt.”
Laten we eerst onderzoeken of Nederland er echt zo vreselijk aan toe is, zonder ons daarbij te laten informeren door ideologisch onderbuikgevoel en dan pas de Linkse en de Rechtse student die vraagtekens durfden te stellen en kritisch durfden na te denken af te vallen door hun punt af te doen met; “niet alles meer mogen zeggen.”
Van een hoogleraar verwacht je toch een genuanceerder verhaal, met minder ad hominum retoriek. Jammer dat het zwart-wit denken er zelfs op academisch niveau voor kan zorgen dat huidskleur een rol speelt in de mate waarin je iemands punt serieus neemt
Ik strijd voor positiviteit schreef op 28 februari 2019 om 15:15
Lieve Menze,
Hoewel South Park mij soms tegen de christelijke haren instrijkt, wil ik je toch graag bedanken voor het delen van dit sterke fragment. Ik denk dat het erg belangrijk is, zoals Rein ook al aangeeft, om duidelijk te zijn waar we over spreken. Een universiteit is van nature een plek waar veiligheid voorop staat en racisme/seksisme/etc geen plaats hebben. Een ‘safe space’ is niet slechts een plek waarin deze principes verder naar voren komen, het is een plek waar (soms zelfs specifiek geduide groepen) mensen vrij zijn van kritiek, wat het fragment prachtig illustreert.
In Nederland hebben wij prachtige universiteiten waar men naar hartenlust ideeën kan delen en bekritiseren, en dit gebeurt naar mijn idee zonder te veel focus op ras/sekse/etc. Mocht je het daar mee oneens zijn, dan moeten we die problematiek aanpakken. Maar kritiek hoort in de Nederlandse samenleving thuis, laten we die gekke Amerikaanse ideeën en begrippen als ‘safe spaces’ aan de andere kant van de oceaan houden.
Civilisatie schreef op 26 februari 2019 om 11:57
Het is bijzonder triest dat een vooraanstaande universiteit als de Radboud een hoogleraar een ideologische gemotiveerde stoel aanbied. Het westen is slecht, alles is kolonialisme (en dus per definitie slecht), de witte man heeft het gedaan etc etc. Het lijkt wel alsof ze volledig van de samenleving, geschiedenis en de realiteit los zijn. Deze sneeuwvlokjes worden betaald van overheidsgeld (waarvan nog steeds een aanzienlijk deel van hardwerkende witte heteroseksuele mannen komt). Het selectief gebruiken van data zonder context om de eigen cultuur kapot te maken en een soort nieuwe vorm van automutiliatie op alles wat uit eigen land/cultuur komt is echt voor mij het dieptepunt. Het blijft is echt makkelijk om de stereotype onderdrukte lesbische Afrikaanse vrouw erbij te pakken. Laten we eens kijken naar Aziaten. Ze doen het in veel landen waar ze naar toe emigreren (ook westerse) beter dan de autochtonen bevolking. Deze mensen worden nooit als voorbeeld gepakt omdat ze niet passen binnen het ideologische straatje waarin deze mevrouw ‘hoogleraar’ is. In Aziatische landen zoals China, Japan, Taiwan en Korea wordt de groeiende economie en het verbeteren van de welzijn niet als gegeven gezien maar als streven. Ik denk dat veel mensen die reacties geven en dit soort artikelen schrijven vergeten zijn hoe gelukkig we ons moeten prijzen met betrekking tot onze egalitaire, vrije cultuur en bloeiende economie.
Stijn schreef op 26 februari 2019 om 22:12
Er zijn hier op de campus ongeveer plus of minus 3 mensen die jouw standpunt aanhangen. Het leuk daarvan is dat het gebruik van pseudoniemen geen zin heeft. Ik kan uit je woordgebruik en schrijfstijl al afleiden wie je bent.
Ja ach ja schreef op 27 februari 2019 om 08:08
@Stijn: maar drie mensen op de hele campus die dat standpunt aanhangen? Klinkt als een schokkend gebrek aan diversiteit, vind je niet? 😉
Civilisatie schreef op 27 februari 2019 om 09:41
Knap dat ik eindelijk onthuld ben (lijkt me vrij sterk trouwens) en dat je in zon bubbel leeft dat je niet ziet dat 98 procent van de uni gewoon geen zin heeft in dit soort gelazer en geen energie erin wil steken. Gelijke rechten en kansen voor iedereen (waar we in Nederland trots op mogen zijn dat dat bestaat!). Ja daar zou je vrijwel niemand over horen zeuren maar pretendeer nou niet alsof dit soort tegengeluid door niemand wordt gedragen. Als iemand dit soort meningen op de universiteit uit draagt krijgen ze van alles over zich heen racist, discriminatie, seksist, kolonialist etc.. Zo open is het! Dus stop met marginaliseren, want dat is klinklare onzin (misschien niet bij de studenten van deze ‘hoogleraar’)
Rein schreef op 27 februari 2019 om 11:24
Jammer dat mevrouw Plate enige misverstanden omtrent het begrip “safe space” uit de weg wil ruimen, maar niet met een duidelijke definitie komt en daarbij vermeldt waar ze die aan ontleent. Haar definitie moeten we maar afleiden uit zinsneden als “een veilige en inclusieve leeromgeving—lees: safe space” en “een ruimte waarin iedereen durft te zeggen wat hij of zij denkt omdat hij of zij zich er veilig voelt”. Dus een veilige en inclusieve omgeving waarin iedereen durft te zeggen wat men denkt omdat men zich veilig voelt? Mocht dat haar definitie zijn, dan wijkt die nogal af van bijvoorbeeld de in de Oxford Dictionairy opgenomen definitie: “a place or environment in which a person or category of people can feel confident that they will not be exposed to discrimination, criticism, harassment, or any other emotional or physical harm.”
Bekijken we die Oxford-definitie, dan vallen enkele punten op: om te beginnen is een “safe space” een plek waarin personen/groepen erop kunnen vertrouwen dat ze niet worden blootgesteld aan kritiek. Waar ruimte is voor een vrije uitwisseling van ideeën, is ook ruimte voor kritiek, dunkt me. Het is dus maar de vraag in hoeverre een “safe space” volgens de Oxford-definitie bijdraagt aan die vrije uitwisseling van ideeën. Wellicht worden studenten verleid om kritisch na te denken, maar wellicht komt dat wat beter van de grond als ze die kritiek met elkaar kunnen delen, dus – o jee – eraan worden blootgesteld.
Wat verder opvalt, is dat de Oxford-definitie uitgaat van een gevoel (“feel confident”), en dus niet voorop wordt gesteld of personen/groepen daadwérkelijk zullen worden blootgesteld aan bepaalde zaken, maar of ze ervan overtúigd zijn het niet te zullen worden. Universiteiten dienen mijns inziens overigens wel een positieve bijdrage te leveren aan het creëren van een prettig klimaat, maar van de student zelf mag ook wel wat lef en weerbaarheid worden verwacht; in het curriculum kan moeilijk (en hoeft wat mij betreft dan ook niet) elk mogelijk zeer plekje uit de weg te worden gegaan.
Hoe dan ook, het feit dat mevrouw Plate nalaat het centrale begrip te definiëren of te verwijzen naar een definitie, valt mij vies tegen van een hoogleraar die zich hier zo expliciet over uitspreekt. Het blijft daarmee onduidelijk in hoeverre zij daadwerkelijk ingaat op hetgeen de heren Jansen en Steenhuis (die overigens in hun verhaal ook geen definitie hanteren van de term die zijn eenmalig aanhalen) aankaarten, of juist haar eigen definitie hanteert om een zelf opgetuigde stropop te bekritiseren.
Ten slotte lijkt het me ook vrij opmerkelijk dat iemand die zelf tegen racisme, discriminatie op basis van seksuele voorkeur en seksisme lijkt te zijn, meent dat bepaalde gedachten zijn voorbehouden aan “witte (heteroseksuele) mannen”. Maar wellicht worden ook daar geldende, taalkundige definities aan de kant geschoven door ze aan te vullen met vereisten van (al dan niet historische) onderdrukking. Hebben de heren Jansen en Steenhuis dus wellicht toch een punt met hetgeen ze over “cultuurmarxisme” zeiden in hun interview…
Philip schreef op 28 februari 2019 om 10:04
Heel goed dit.
Mar schreef op 28 februari 2019 om 14:37
Zolang onder dit soort stukjes nog altijd meerdere reacties het idee bestendigen dat bovengenoemde hoogleraar discrimineert tegen witte mensen (en meer van dit soort dwaze ideeën), zal de Radboud altijd achter blijven lopen aangaande inclusiviteit. Allemaal zogenaamd boven de ideologie verheven, maar wel iemand wiens mening je niet aanstaat een ‘hoogleraar’, aanhalingstekens incluis, noemen. Met je ge-knip-en-plakte rechtse meninkjes. Genânt. Een beetje ruimte voor minderheden en een gezamenlijke afspraak dat we niet aan seksisme/racisme en andere vormen van onderdrukking doen, dat is alles wat er van ons wordt gevraagd. Maar blijf vooral de Verlichting en stenigingen in Saoedi-Arabië en de OED (lol) erbij halen om je eigen intolerantie te verdedigen.
Piet schreef op 28 februari 2019 om 14:43
allemaal leuk en ook goed dat beetje stoeien over wat iemand nou bedoeld zou kunnen hebben en een beetje zagen aan elkaars stoelpoten, terwijl het thema er zo dik boven op ligt: een omgeving waar je veilig genoeg voelt om je zelf te zijn en wellicht af en toe uit je comfort zone te stappen.
Het is gewoon verdrietig dat de stand van zaken zo is dat over iets wat vanzelf sprekend zou moeten zijn zoveel gepraat moet worden en dat erover misverstanden zijn.
Voor de goede orde: Dat is geen kritiek op mevrouw Plate en ook niet op alle reageerders!