De tijd dat spelletjes werden geassocieerd met scrabbelende ouderen is voorbij. Er gaan meer bordspellen over de toonbank dan ooit. Wat is de verklaring voor deze hernieuwde populariteit? Op zoek naar antwoorden gaat Vox op bezoek bij Nijmeegse liefhebbers.

Het is iets na half negen als Minke Schurink haastig de keuken van studentengang Scouting GR19 binnenstormt. Ongeduldig kijken huisgenoten haar aan. Ze is te laat voor hun spelletjesavond. ‘Hier is de koningin van het huishouden’, roept ze grappend. ‘We hebben je troon vrijgehouden’, dient Vera Ogink haar van repliek. Schurink gaat aan het hoofd van de eettafel zitten en pakt een overgebleven restje pasta erbij. ‘Laten we beginnen.’

Studentengang Scouting GR19 is vernoemd naar het op een scoutinggebouw lijkende buitenaanzicht van Graafse Ringpad 19. In de kleine ruimte zijn naast een aanrecht ook twee banken, een televisie en een eettafel gepropt. Op die tafel ligt Exploding Kittens. ‘Een van onze lievelingsspellen’, vertelt Ogink. Doel: voorkomen dat je een explosieve kat van de stapel pakt. Beste verdediging: ervoor zorgen dat een ander zo’n kaart moet pakken. Zodra de huisgenoten beginnen, zorgt dat al snel voor verhitte situaties. ‘Houd je mond’, roept er een. ‘Word ik nou beflikkerd’, vraagt een ander. ‘Loser’, wordt schertsend geroepen naar iemand die eruit ligt.

Niet veel later zijn de gemoederen alweer bedaard. ‘We zijn competitief vriendschappelijk’, vertelt Mats Dieleman. ‘We zoeken de grens op, maar gaan er nooit overheen.’ De anderen knikken instemmend. ‘We zijn allemaal erg fanatiek. Je wil toch winnen’, voegt Rindert Oost toe. Het afgelopen jaar hebben de huisgenoten in deze keuken veel spellen met elkaar gedaan. ‘In de lockdown soms bijna obsessief’, vertelt Lisanne Houtappels. ‘Je moest íéts.’

Scouting GR19 staat niet alleen in hun spellenliefde. Gezelschapsspellen zijn hot in coronatijd, helemaal onder studenten. Loop een studentenhuis binnen, vraag of de spellenkast beter gevuld is dan voorheen en het antwoord is bijna altijd ‘ja’. Ook zetten studenten spelgroepjes op van een paar personen. Zo konden ze in de lockdown toch afspreken.

Ommekeer

Die spellenrenaissance in de coronacrisis staat niet op zich. Onderzoeker Nastasia Griffioen vertelt dat gezelschapsspellen al langer aan populariteit winnen. ‘De coronacrisis is een katalysator voor een ontwikkeling die al jarenlang plaatsvindt.’

Aan het begin van deze eeuw was de populariteit van gezelschapsspellen onder het grote publiek tanende. Het imago zat tegen: voor kinderen is het misschien leuk om samen met hun oma te pimpampetten, maar de massa laafde zich aan spelcomputers van Nintendo, Sony en Microsoft. Tussen 2000 en 2013 werd de razend populaire PlayStation 2 wereldwijd 158 miljoen keer verkocht.

Toen vond een ommekeer plaats. Griffioen, werkzaam bij het Games for Emotional and Mental Health-lab (GEMH) van de Radboud Universiteit, vertelt dat de economische crisis als ontsteker diende. ‘Veel mensen hadden destijds minder geld te besteden en zochten naar manieren om zichzelf te vermaken. Dus trokken ze de bordspellen van vroeger uit de kast.’

‘Het is verbluffend om te zien hoe bordspellen opnieuw zijn uitgevonden’

Tegelijkertijd veranderden de spellen zelf ook. Het aanbod bleef niet beperkt tot de klassieke bordspellen, zoals ganzenbord of Mens erger je niet!, waarbij iedereen op zijn beurt moet wachten. Steeds vaker lag er in de winkelrekken een nieuwe categorie spellen, die eenvoudige regels combineren met diepgaande strategieën. Spelers die eerst ganzenbord hadden afgestoft, raakten verslaafd aan Carcassonne, (de kolonisten van) Catan en later Ticket to Ride.

‘Het is verbluffend om te zien hoe bordspellen opnieuw zijn uitgevonden’, vertelt Elise Gielen van bordspeluitgever White Goblin Games. ‘Ze zijn niet alleen leuker om te doen, ook zien ze er veel beter uit.’

In deze spellenhype zochten fabrikanten steeds naar nieuwe manieren om spelers te verrassen. Interactieve dobbelspelletjes als Qwixx, Regenwormen en Clever namen een enorme vlucht, net als coöperatieve bordspellen. Een voorbeeld van zo’n spel is Pandemic. Daarin moeten spelers samenwerken om een wereldwijde pandemie te stoppen. Niet toevallig werd juist dit spel vaak verkocht tijdens de coronacrisis.

De herontdekking van oude spellen en de komst van nieuwe spellen leidden vlak vóór de coronapandemie al tot een florerende bordspelcultuur. ‘Dat was overal te zien. Een beetje alternatief café had een spellenkast vol’, zegt Griffioen. Ze wijst ook op de aanwezigheid van spellen in populaire televisieseries, zoals The Big Bang Theory en Stranger Things.

De coronacrisis heeft de stijgende populariteit van spellen niet omgebogen, maar juist versterkt. Gielen van White Goblin Games wil niet in detail treden, maar bevestigt dat de spellenbranche in coronatijd hard groeit. ‘We zien ook dat steeds meer winkels geïnteresseerd zijn in onze spellen. Waar we voorheen alleen te vinden waren in spelspeciaalzaken, liggen onze spellen ook steeds meer in andere winkels, zoals boekhandels.’

Spellenverslaving

Waarom zijn bordspellen juist tijdens de coronapandemie ongekend populair? In hun rijtjeshuis in de Nijmeegse wijk Lindenholt wagen spelfanaten Laura Coenen en Roel Bouman een poging om antwoord te geven. Voor de coronapandemie waren ze graag geziene gasten bij de Nijmeegse speciaalzaak Moenen & Mariken. Ook hun huis is op spel ingericht. ‘We hebben een extra grote eettafel zodat onze spellen kunnen blijven liggen terwijl we eten’, lacht Coenen.

Coenen en Bouman waren dus nooit vies van een spelletje, maar na de eerste lockdown gingen ze helemaal los. ‘We deden enorm veel spelletjes, soms wel meerdere keren per dag’, herinnert Coenen zich. ‘Omdat onze meeste sociale activiteiten wegvielen, hadden we daar tijd voor.’ Bouman voegt toe: ‘‘Het was echt een tijdverdrijf.’

Tegenwoordig mag er weer meer en zitten ze dus minder thuis. Ook is het stel druk aan het werk: Bouman met een promotie in data science aan de Radboud Universiteit en Coenen met haar hbomaster Physician Assistant aan de HAN. Spellen doen ze vooral tijdens hun wekelijkse date night.

Het stel wil de spellenverslaving niet helemaal toeschrijven aan een tijdoverschot. Bouman wijst naar zijn computeropstelling naast de spellenkast. ‘Vanwege mijn baan zit ik vaak hele dagen achter de computer. Dan is het alleen maar fijn dat ik niet wéér achter een scherm zit. Ook is het na een werkdag fijn om ergens actief mee bezig te zijn, zoals een spel.’

Onderzoeker Griffioen denkt dat Zoom fatigue inderdaad bijdraagt aan de populariteit van bordspellen. ‘Veel mensen vinden dat ze te vaak achter een beeldscherm zitten. Als tegenreactie gaan we overduidelijk dingen doen die niet te maken hebben met een scherm.’ Ook willen mensen volgens haar ontsnappen aan het soms deprimerende alledaagse leven in coronatijd. ‘Daarvoor zijn spellen bij uitstek geschikt. Ze bieden je de mogelijkheid om je hele maal ergens anders op te storten, om te ontsnappen aan de dagelijkse werkelijkheid.’

Sociale binding

Pak ’m beet boeken lezen biedt ook die ontsnapping. Toch hebben boekverkopers niet dezelfde boost gehad als spellenwinkels. Volgens Griffioen is er één specifieke eigenschap die spellen extra succesvol maakt in coronatijd: de sociale binding die ze met zich meebrengen. Of het nou met je partner, huisgenoten of vriendengroep is: het spelen van spellen verbindt. Dat slaat aan in deze coronaperiode, waarin iedereen wordt teruggeworpen op zichzelf.

‘Het spelen van spelletjes zit ingebakken in de menselijke natuur’

Griffioen: ‘Mensen hebben een biologische noodzaak om samen te zijn, maar veel sociale contacten vielen in coronatijd weg. Je kon bijvoorbeeld niet meer afspreken op het terras. Spellen bieden een alternatief om toch samen iets te doen. Daarbij is het fijn dat je iets om handen hebt. Als je niks te zeggen hebt, kan je je alsnog op het spel richten.’

Speel jezelf door de coronadip, een boodschap waar Griffioen zich in kan vinden. De onderzoeker wijst erop dat het spelen bovendien allerlei positieve effecten met zich meebrengt. ‘Door met anderen te spelen, wordt je empathisch vermogen gestimuleerd, je associatief denken op de proef gesteld en worden je cognitieve vaardigheden versterkt.’

Menselijke natuur

Als de coronacrisis eindigt, wat betekent dat dan voor de toekomst van bordspellen? Griffioen wijst erop dat ze ook zonder de crisis steeds populairder werden. ‘Ik verwacht dat die trend zich voorlopig doorzet. Mensen blijven spelen zodra ze spellen ontdekt hebben. Dat is ook logisch: het spelen van spelletjes zit eigenlijk ingebakken in de menselijke natuur.’ Ook de spelende studenten zeggen volmondig te blijven spelen. Bouman kijkt uit naar het moment dat hij weer naar de vaste spelletjesavonden van studievereniging Karpe Noktem kan om zijn lievelingsspel Root te spelen. ‘Daar heb ik heel veel zin in.’

Gevraagd of gang Scouting GR19 na corona blijft spelen, knikken ze unaniem.’Natuurlijk, we vinden het veel te leuk’, vertelt Rindert Oost. De boodschap moge duidelijk zijn: bordspellen zijn here to stay.